Ostra reakcja na stres (ang. acute stress reaction) należy do przejściowych zaburzeń adaptacyjnych, czyli nieprawidłowości w przystosowaniu się do nowej rzeczywistości po doświadczonej traumie psychicznej lub fizycznej. To wyraz zakłócenia równowagi psychicznej organizmu powstający w odpowiedzi na ciężkie przeżycia lub zdarzenia traumatyczne u osób nieprzejawiających wcześniej żadnych zaburzeń psychicznych [1]. Przeminięcie zdarzenia traumatycznego nie kończy przeżywania tego, co się stało [2].
 
Najczęstszymi zdarzeniami traumatycznymi są:

Należy wiedzieć, że czynnikami ryzyka wystąpienia ostrej reakcji na stres mogą być wyczerpanie fizyczne oraz podeszły wiek, wrażliwość i indywidualne umiejętności radzenia sobie z niecodzienną, wstrząsającą sytuacją [1].
 
Oznaki ostrej reakcji na stres
 
Osoba, która przeżyła zdarzenie traumatyczne przechodzi przez kolejne etapy, by poradzić sobie ze stresem towarzyszącym zdarzeniu traumatycznemu. Ostra reakcja na stres obejmuje zachowania osób poszkodowanych w pierwszych chwilach po wypadku. Objawy w tym okresie są różnorodne. Początkowo poszkodowany może być oszołomiony. Występuje zawężenie pola świadomości i uwagi, a także niemożność rozumienia bodźców docierających z otoczenia w tym stresora, który nastąpił oraz dezorientacja. Poszkodowany może nie wiedzieć, co się do niego mówi, ma poczucie braku kontaktu z własnym ciałem i  odrealnienia świata [2]. Niedługo później poszkodowany może „wyłączyć się z otaczającej sytuacji”, co może przybrać postać nawet stuporu dysocjacyjnego (osłupienie, brak wypowiedzi, znieruchomienie, nieprawidłowe reakcje np. na dotyk) lub też przeciwnie – będzie pobudzony emocjonalnie i będzie uciekał z miejsca wydarzenia traumatycznego [1, 2]. Osoba może doświadczyć tzw. fugi dysocjacyjnej, czyli objętego niepamięcią podróżowania w nieznane miejsca z zachowaniem podstawowej troski o siebie i ujawnianiem nowej tożsamości. Pojawienie się tych objawów dysocjacyjnych podczas lub po wydarzeniu traumatycznym doprowadza do rozwinięcia się ostrego zaburzenia stresowego, które może przejść w zespół wstrząsu pourazowego [2, 3].
 
W okresie po wydarzeniu traumatycznym mogą wystąpić: rozpacz, depresja, lęk, a nawet złość i agresja słowna. Ponadto ostra reakcja na stres widoczna jest także w objawach somatycznych. Zaliczamy do nich wegetatywne objawy panicznego lęku, wynikające z pobudzenia układu autonomicznego: zaburzenia rytmu serca odczuwane jako kołatania, tachykardia, nadpotliwość, przyspieszenie oddechu i duszność, a także zaczerwienienie skóry [1].
 
Należy wiedzieć, że wszystkie z powyższych objawów mogą ulegać wycofaniu lub nasilać się, jednak nie utrzymują się przez dłuższy okres. Ostra reakcja na stres może być objęta częściową lub całkowitą niepamięcią [1, 4].

Jeśli poszkodowany zostaje szybko ewakuowany z miejsca traumatycznego wydarzenia, obserwuje się łagodnienie objawów [4]. W ciągu kolejnych ośmiu godzin od opuszczenia tego miejsca objawy osłabiają się jeszcze bardziej. Jeśli sytuacja stresowa przedłuża się i nie może być odwrócona z uwagi na jej specyfikę, objawy zaczynają ustępować po około dwóch dobach, a po trzeciej na ogół są minimalnie nasilone [2].
 
Pomoc ofierze zdarzenia traumatycznego
 
Pozostawienie poszkodowanego w ostrej reakcji na stres bez fachowej pomocy może doprowadzić do rozwinięcia się zespołu stresu pourazowego. Pierwsza pomoc powinna być rozpoczęta już na miejscu zdarzenia i obejmuje krótkotrwałą interwencję kryzysową [1, 2, 4].
 
Interwent kryzysowy powinien spróbować nawiązać kontakt z poszkodowanym, wysłuchać go, okazać zrozumienie, akceptację i dokładnie przeanalizować zdarzenie będące przyczyną ostrej reakcji. Należy rozładować napięcie, lęk, pobudzenie i inne negatywnie nasycone reakcje oraz dążyć do wygaszenia objawów i uzyskania równowagi emocjonalnej. Istotne jest również zapobieganie wystąpieniu i zaostrzeniu objawów psychotycznych [2].
 
Interwencja kryzysowa powinna być krótkotrwała, celowa, dostosowana do nasilenia objawów i odbywać się w pobliżu miejsca zdarzenia. Należy zidentyfikować mocne i słabsze cechy ofiary zdarzenia traumatycznego oraz korzystne i niekorzystne czynniki mogące usprawniać bądź też zakłócać proces odzyskiwania równowagi. Trzeba pomóc poszkodowanemu poznać i zrozumieć następstwa wydarzenia i dążyć do ich przezwyciężenia („przeżycia”) oraz wzmacniać zakres panowania nad sobą. Należy zaproponować taką metodę pomocy, która zostanie przyjęta przez poszkodowanego i omówić dalszy plan działania. Terapeuta powinien być aktywny, elastyczny, a także dyrektywny [1].
 
Jeśli poszkodowany trafił na oddział ratunkowy, a podejmowane interwencje nie przynoszą poprawy stanu psychicznego, może być potrzebne wdrożenie farmakoterapii m.in. lęku, pobudzenia psycho-ruchowego [1]. Jeśli objawy ostrej reakcji na stres utrzymują się powyżej miesiąca od zdarzenia, wówczas rozpoznanie jest zmieniane na zespół stresu pourazowego [3]. Terapia cały czas powinna być kontynuowana i modyfikowana w zależności od potrzeb [1].
 
Na podstawie:
1.Petit J.R., Sidorowicz S.K. (red.): Psychiatria ratunkowa, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2007
2. Perlak M. Reakcje stresowe na zdarzenia krytyczne. Na Ratunek 5/2013 
3. Grzywa A, Pogranicza psychiatrii. Drogi i bezdroża umysłu. Czelej Lublin 2009

4.http://www.interwencja-kryzysowa.org.pl Dostęp z dn 27.XI.2015