Schizofrenia to zaburzenie psychiczne o poważnym przebiegu. Charakteryzuje się współwystępowaniem zaburzeń myślenia, percepcji, emocji, mowy, tożsamości i zachowania. Powszechne są także urojenia i omamy np. słyszenie głosów. Choroba doprowadza do nieprawidłowego postrzegania, odbioru, interpretowania i przeżywania rzeczywistości. Jest więc zaburzeniem psychotycznym. Istnieje kilka postaci schizofrenii – paranoidalna, hebefreniczna, katatoniczna, prosta, rezydualna i niezróżnicowana. Najczęstszą z nich okazuje się schizofrenia paranoidalna.
 
Schizofrenia w liczbach
 
Na świecie ze schizofrenią zmaga się ponad 21 milionów ludzi. Według danych WHO, częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. U mężczyzn też częściej rozpoczyna się w młodszym wieku. Kobiety łagodniej przechodzą jej objawy. Ryzyko zachorowania na schizofrenię w ciągu całego życia wynosi 1%. Osoby ze schizofrenią umierają przedwcześnie 2-2,5 razy częściej w porównaniu z populacją ogólną. Zjawisko to jest zwykle spowodowane chorobami somatycznymi, obejmującymi układ krążenia, zaburzenia metaboliczne i choroby zakaźne [1].
 
Teorie przyczyn
 
W etiologii schizofrenii bierze się pod uwagę wiele czynników. Najważniejsze z nich obejmują model podatności i stresu, w którym podatność określają zmiany w obrębie mózgu, a stres środowiskowy stanowiłby czynnik wyzwalający chorobę [2].
Schizofrenia ma również tło wielogenowe i rodzinne. Należy wiedzieć, że ryzyko wystąpienia schizofrenii u dziecka, którego jeden rodzic jest chory wynosi około 10–15% i wzrasta do 40% w przypadku, kiedy chorują oboje rodzice. Schizofrenia może występować u bliźniąt dwujajowych (10%) i jednojajowych (40%) [2].
Uszkodzenie mózgu w okresie płodowym np. w wyniku infekcji wirusowej przebytej przez kobietę w ciąży (w jej drugim trymestrze) również sprzyja wystąpieniu schizofrenii. Zaburzenie stwierdzane bywa u dzieci niedożywionej ciężarnej, a także urodzonych w zimie i wczesną wiosną oraz w przypadku powikłań okołoporodowych i konfliktu serologicznego (w drugiej i kolejnych ciążach) [2].
Do rozwoju choroby przyczyniają się także wady budowy mózgu oraz zaburzenia neurporzekaźnictwa dopaminergicznego, serotoninergicznego i glutaminergicznego.
Oprócz „podatności” na schizofrenię, do jej wywołania bywa konieczne zadziałanie stresujących czynników środowiskowych, jak np. rozpoczęcie pracy, zakończenie związku, wyjazd na studia, zażywanie środków psychoaktywnych. Nawroty choroby stwierdzane są u pacjentów z niestabilną sytuacją rodzinną [2].
 
Objawy prodromalne schizofrenii
 
Do podstawowych objawów schizofrenii według Bleulera zalicza się „zaburzenia Asocjacji myślenia, Afektu, Autyzm oraz Ambitendencję (sprzeczność działań)” zwane też jako „4A” [2].
Rozpoznanie schizofrenii opiera się na wnikliwym badaniu psychiatrycznym, obejmującym szczegółowy wywiad z osobą chorą i jej bliskim otoczeniem oraz obserwowaniu jego objawów i zachowań. Pierwsze symptomy zapowiadające wystąpienie schizofrenii mogą pojawić się już w wieku dziecięcym lub młodzieńczym [3, 4]. Dzieci zachowują się „inaczej” - mogą być wycofane, powściągliwe emocjonalnie, niezdarne. Stwierdzane są również zmiany osobowości i funkcjonowania. Do najczęstszych objawów prodromalnych schizofrenii, obserwowanych około rok przed wystąpieniem objawów „właściwych”, zaliczamy:

 
Objawy „właściwe”
 
Schizofrenię charakteryzuje występowanie objawów pozytywnych i negatywnych. Do pierwszej grupy objawów, zaliczamy objawy wytwórcze jak urojenia i omamy. Urojenia to fałszywe, chorobowe przekonania, odczuwane niezwykle silnie jako rzeczywistość, „niepodatne na rzeczowe  kontrargumenty”. Pacjent doświadcza czego, co tak naprawdę nie istnieje i się „nie dzieje”. Bywają to urojenia ksobne (pacjent myśli, że jest obmawiany i obserwowany przez innych), prześladowcze (przekonanie o tym, że jest się np. śledzonym i podsłuchiwanym przez kogoś; pacjent uważa też, że ktoś może wyrządzić mu krzywdę, wyśmiewa), urojenia odsłonięcia myśli (chory uważa, że jego myśli są znane innym; „ugłośnione”) oraz oddziaływania, zwane też urojeniami wpływu (przekonanie o tym, że wszystko co dotyczy pacjenta ulega wpływowi innych osób, a nawet przedmiotów) [2].
 
Omamy zwane też halucynacjami to „spostrzeżenia nieistniejących w rzeczywistości przedmiotów [...], którym towarzyszy poczucie, że spostrzegany przedmiot rzeczywiście istnieje w odpowiadającej danemu zmysłowi przestrzeni”. Omamy zwykle dotyczą zmysłu słuchu (pacjent słyszy różne odgłosy lub głosy, które coś mu nakazują, komentują zachowanie lub wyszydzają go). Towarzyszy im tzw. lęk psychotyczny. Pacjent może też „słyszeć” głosy wewnętrzne, pochodzące z wnętrza jego ciała np. z głowy. Chory uważa, że może z nimi rozmawiać. Są to pseudohalucynacje.
Oprócz urojeń i omamów do objawów pozytywnych zalicza się jeszcze „zaburzenia formy myślenia, pobudzenie, nastawienia wielkościowe i prześladowcze, podejrzliwość oraz wrogość” dające się zinterpretować jako dziwaczne zachowanie. Objawy mogą wystąpić nagle lub pojawiają się stopniowo [2].
 
Objawy negatywne (ubytkowe) schizofrenii obejmują:

 
W przebiegu schizofrenii mogą wystąpić też objawy niecharakterystyczne dla tej choroby, jak lęk, stany depresyjne, nastawienia hipochondryczne, niedostosowanie do norm społecznych, zaburzenia koncentracji uwagi, orientacji, osłabienie woli, impulsywność, brak krytycyzmu. Ponadto można stwierdzić objawy dezorganizacji schizofrenii, jak zaburzenia myślenia, orientacji, pamięci i zagubienie [2]. W ocenie objawów schizofrenicznych pomocne są skale: PANSS (ang. Positive and Negative Syndrome Scale, Skla Objawów Pozytywnych i Negatywnych), SANS/SAPS (ang. cale for Assessment of Negative Symptoms/Scale for Assessment of Positive Symptoms; Skala Oceny Objawów Negatywnych/Skala Oceny Objawów Pozytywnych).
 
Klasyfikacja ICD-10
 
W procesie diagnostycznym schizofrenii pomocne są kryteria ICD-10. Aby postawić rozpoznanie schizofrenii należy stwierdzić jeden z następujących objawów:
• urojenia ksobne lub prześladowcze,
• omamy słuchowe mówiące lub dyskutujące między sobą o pacjencie w trzeciej osobie (np. on poszedł, on zabije) lub na bieżąco komentujące jego zachowanie,
• pseudoomamy słuchowe pochodzące z jakiejkolwiek części ciała,
• dziwaczne i absurdalne urojenia (kontrolowanie pogody, wpływanie na losy wszechświata itp.),
• odsłonięcie myśli, ugłośnienie myśli, przesyłanie myśli [2].
 
Jeżeli żaden z powyższych objawów nie występuje, schizofrenię można rozpoznać w przypadku obecności dwóch z następujących grup objawów:
• współwystępowanie omamów i urojeń innych niż wymienione powyżej charakterystyczne dla schizofrenii; zamiast urojeń mogą występować myśli nadwartościowe,
• objawy katatoniczne,
• objawy negatywne,
• zaburzenia myślenia i mowy w postaci rozkojarzenia, neologizmów, przerw i wtrąceń w tok myślenia [2].
 
Schizofrenię można zostać stwierdzona, jeśli powyższe kryteria zostały spełnione przez okres minimum miesiąca lub krócej, jeżeli po zastosowaniu leczenia objawy ustąpiły przed tym okresem. Choroby nie rozpoznaje się u osób uzależnionych od środków psychoaktywnych lub też u chorych mających stwierdzone zmiany organiczne mózgu np. w przebiegu choroby Alzheimera [2,5].
 
Klasyfikacja ICD-10 traktuje również o kilku postaciach schizofrenii:

 
Różnicowanie schizofrenii z innymi stanami
 
Diagnostyka różnicowa schizofrenii powinna opierać się na wykluczeniu zaburzeń o podobnym przebiegu, jak np. zaburzenia afektywne, schizoafektywne, schizotypowe, urojeniowe, osłupienie depresyjne, ostre psychozy, osobowość paranoiczna, a także choroby somatyczne:

Zdarza się również, że objawy podobne do schizofrenii występują podczas farmakoterapii innych chorób. Do leków, które mogą wywoływać psychotyczne objawy niepożądane zaliczamy: kortykosteroidy (psychoza, mania), hormony anaboliczne (psychoza) i lewodopę (omamy, bezsenność) [4].
 
Opracowano na podstawie: