To metoda operacyjnego leczenia zaburzeń psychicznych. Używana stosunkowo rzadko, zazwyczaj gdy jakieś formy zaburzeń opierają się leczeniu farmakologicznemu i innym terapiom (np. za pomocą elektrowstrząsów), a ich obecność jest przyczyną ogromnego, uniemożliwiającego normalne życie cierpienia.
 

Niechlubne korzenie – złe dobrego początki

Chodzi tu przede wszystkim o lobotomię, która w pierwszej połowie XX wieku, przed wynalezieniem psychiatrycznej farmakoterapii, dominowała jako forma leczenia zaburzeń psychiatrycznych. Procedura wymyślona w latach trzydziestych przez portugalskiego lekarza, Egasa Monitza, jako „leukotomia” została w 1949 roku nagrodzona medycznym Noblem. Zaś jej ulepszona wersja, „lobotomia” była stosowana od lat 40. w Stanach Zjednoczonych, rozpropagowana przez psychiatrę Waltera Freemana i neurochirurga Jamesa Wattsa. Polegała na wprowadzeniu do mózgu, przez gałkę oczną, szpikulca do lodu i przerwania w ten sposób połączeń w korze przedczołowej.

Dziś już wiemy, że tak inwazyjny i jednocześnie trudny do przewidzenia w skutkach zabieg jest etycznie nieuzasadniony. Od lat 40., mimo sprzeciwów części środowiska medycznego, zabieg ten jednak był stosowany, między innymi przy poparciu prasy popularnej, która na początku przedstawiała lobotomię w bardzo pozytywnym świetle, by zmienić narrację dopiero o wielu latach (Diefenbach i in., 1999). Szacuje się, że takich zabiegów wykonano w Stanach Zjednoczonych do 40-50 tys. Dopiero w połowie lat pięćdziesiątych, gdy dopuszczono do użycia chloropromazynę jako lek psychotropowy a neurochirurdzy przestali wyrażać zgodę na stosowanie procedury Freemana, ilość hospitalizacji i związanych z tym lobotomii zaczęła się zmniejszać (Sekerak, 2011).
 

Współcześnie stosowane procedury

Obecnie, przede wszystkim ze względu na historię nadużyć w przeszłości, zabiegi psychochirurgiczne stosowane są dość rzadko i przede wszystkim pod nadzorem specjalnych komisji, a przeprowadzane są przez multidyscyplinarne zespoły, w których mocno na uwadze pozostają kwestie etyczne.

Jedną z często stosowanych technik jest termokoagulacja, czyli uszkadzanie wybranej części mózgu za pomocą elektrody. Do dziś stosowanych jest cztery rodzaje zabiegów neurochirurgicznych do leczenia zaburzeń:

• Przednia cingulotomia: czyli operacyjne uszkodzenie przednich części obu zakrętów obręczy. Stosowane jest zazwyczaj w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i znaczącą poprawę osiąga 30-40% pacjentów.
• Traktotomia podogoniasta: stosowana w zaburzeniach afektywnych, obsesyjno-kompulsyjnych i lękowych. Polega na przerwaniu szlaku nerwowego między płatami czołowymi a strukturami podkorowymi, w istocie bezimiennej, która znajduje się pod jądrem ogoniastym. Również około 35% pacjentów odpowiada na tę formę leczenia.
• Leukotomia limbiczna: to metoda będąca połączeniem obu powyższych. W leczeniu dużej depresji i zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych osiągnięto poprawę 35-50% pacjentów.
• Przednia kapsulotomia: polegająca na uszkodzeniu przedniej odnogi torebki wewnętrznej. W przypadku pacjentów z zaburzeniami obesyjno-kompulsyjnymi zaobserwowano istotną poprawę u 70% pacjentów.

Niestety, poza prawdopodobieństwem uzyskania poprawy, po tych zabiegach występują również objawy uboczne. W zależności od zabiegu mogą być różne i dotyczyć np. przyrostu masy ciała czy zmian w osobowości, o różnych objawach neurologicznych nie wspominając (Mashour i in., 2005).

Piśmiennictwo:

• Jansson, B. (1998). Controversial psychosurgery resulted in a Nobel Prize. Nobelprize.org. [http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1949/moniz-article.html]
• Diefenbach, G. J., Diefenbach, D., Baumeister, A., & West, M. (1999). Portrayal of lobotomy in the popular press: 1935-1960. Journal of the History of the Neurosciences, 8(1), 60-69.
• Mashour, G. A., Walker, E. E., & Martuza, R. L. (2005). Psychosurgery: past, present, and future. Brain research reviews, 48(3), 409-419.
• Sekerak, R. (2011). Lobotomy (Frontal). In Encyclopedia of Clinical Neuropsychology (pp. 1474-1475). Springer New York.