Ciśnienie wewnątrzczazkowe (ang. intracranial pressure, ICP) to ważny parametr określający ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu. Mózg posiada cztery komory, w których wytwarzany jest właśnie płyn mózgowo-rdzeniowy. Płyn ten pełni funkcję amortyzującą, jednocześnie chroniąc mózg i rdzeń kręgowy przed uszkodzeniami. Krążący płyn mózgowo-rdzeniowy wyrównuje także ciśnienie panujące w czaszce.

Definicja ICP

Nadciśnienie śródczaszkowe, określane też jako nadciśnienie wewnątrzczaszkowe, obrzęk mózgu i wzmożone ciśnienie śródczaszkowe, to stan polegający na nieprawidłowym wzroście ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. Wówczas ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego przekracza wartości normy: 50-200 mmH₂O (milimetrów słupa wody).

Przyczyny nadciśnienia śródczaszkowego

Głównymi przyczynami wzrostu ICP są:

• guzy mózgu, w tym krwiaki, ropnie i wreszcie guzy nowotworowe,
• wodogłowie, czyli nadmierna ilość wytwarzanego płynu mózgowo-rdzeniowego,
• obrzęk mózgu w wyniku urazu, czy też rzekomego guza mózgu,
• neuroinfekcje, jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• wady wrodzone czaszki (np. kraniostenoza), zespoły genetyczne ().

Objawy wzmożonego ICP

Stopniowe narastanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego jest związane z występowaniem niespecyficznych i słabo nasilonych objawów. Mogą to być trudności w uczeniu się, senność, bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia. Bóle głowy nasilają się zwykle podczas czynności wpływających na zwiększenie ICP, takich jak kaszel, kichanie, schylanie się, dźwiganie, parcie na stolec, znaczny wysiłek fizyczny. Bóle mogą być pulsujace i tępe, a także obejmować całą głowę.

W stanie ostrym, objawy ciasnoty wewnątrzczaszkowej będą podobne. Jednak ich dynamika może być nieprzeidywalna. Są to:

• bóle głowy,
• zaburzenia widzenia z tarczą zastoinową na dnie oka,
• spowolnienie akcji serca, określane jako bradykardia,
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• nudności i wymioty,
• sztywność karku,
• porażenie nerwu odwodzącego (co będzie skutkowało podwójnym widzeniem nasilającym się wówczas, gdy patrzymy „w stronę uszkodzenia”),
• wyraźna zmiana zachowania,
• napady drgawkowe, drętwienia, osłabienie,
• zaburzenia równowagi i świadomości, w tym nadmierna senność i śpiączka.

Postępowanie lecznicze

Przyczyny wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego powinny zostać szybko zidentyfikowane i w zależności od nich wdrażane jest właściwe leczenie. Najpierw lekarz musi opanować objawy utrudniające wykonanie procedur diagnostyczno-leczniczych. Przykładowymi są np. poburzenie pacjenta lub napad drgawkowy. Badaniami z wyboru są techniki obrazowania, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Ponadto należy dokonać pomiaru ICP np. podczas punkcji lędźwiowej lub specjalnym drenem wprowadzanym do komory mózgu.
Chory w każdym przypadku powinien być hospitalizowany. Zaleca się, by odpoczywał w pozycji leżącej z lekko uniesioną głową (około 30-45º w stosunku do poziomu ciała), co ułatwia odpływ żylny z mózgu.

Istotne jest prowadzenie bilansu płynów, a także łagodzenie gorączki, bólu i pobudzenia, które zwiększają ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Nie należy choremu przetaczać płynów hipotonicznych. Trzeba zapobiegać spadkom ciśnienia tętniczego krwi. Bardzo ważne jest utrzymanie prawidłowego utlenowania krwi i tkanek oraz normokapni (poziom PCO₂ w granicach 35-40mmHg).
Podawane są leki zmniejszające obrzęk mózgu, takie jak mannitol, glikokortykosterydy, hipertoniczne roztwory chlorku sodu i furosemid, a także inne w zależności od potrzeb.

Pacjent, który został zaintubowany i wentylowany mechanicznie, może być „prowadzony” na hiperwentylacji. Taki sposób leczenia powoduje skurcz naczyń mózgowych, co szybko obniża wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Śpiączka barbituranowa i blokada nerwowo-mięśniowa również mogą przyczynić się do obniżenia ICP. Jeśli nie ma przeciwwskazań, chory może zostać poddany hipotermii.

W razie konieczności wykonywane jest chirurgiczne odbarczenie nadciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Literatura:

1. Prusiński A. Neurologia praktyczna. Nowe wydanie. PZWL, Warszawa 2014
2. Zaidat O.O., Lerner A.J. wyd. I polskie, red. H. Kwieciński, Neurologia. The Little Black Book. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2010
3. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0001797/ dostęp z dn 19.02.2015 r.