Popunkcyjne bóle głowy (ang. post-dural puncture headache, PDPH) to zespół objawów pojawiający się przy podrażnieniu opony twardej i podpajęczynówkowej podczas nakłucia lędźwiowego, z których najbardziej znanym i dominującym są silne bóle głowy. Najbardziej prawdopodobne jest, że bóle są związane z wyciekiem i ubytkiem płynu mózgowo-rdzeniowego i następującym rozszerzeniem naczyń mózgowych. Popunkcyjne bóle głowy nie zagrażają życiu i ustępują samoistnie. Zwykle dotyczą młodych osób, zwłaszcza kobiet (częściej po porodzie siłami natury), szczupłych, z dodatnim wywiadem w kierunku bólów głowy [1] i chorych na stwardnienie rozsiane [2].
Zespół popunkcyjny częściej występuje u osób z niskim stężeniem neuropeptydu P w płynie mózgowo-rdzeniowym. Bywa też związany z trudnościami technicznymi podczas wykonywania procedury, mniejszym doświadczeniem lekarza wykonującego oraz jego zmęczeniem [1]. Co ciekawe, popunkcyjne bóle głowy rzadziej występują u pacjentów pozytywnie nastawionych do wykonania procedury [2]
Nakłucie lędźwiowe (czy to w celu diagnostycznym, czy w celu wykonania znieczulenia) jest uznawane za procedurę bezpieczną, jeśli zostanie wykonana prawidłowo. Ryzyko poważnych powikłań jest związane głównie z nieprzestrzeganiem przeciwwskazań do jego wykonania (nadciśnienie wewnątrzszaszkowe, całkowity blok przestrzeni podpajeczynówkowej w odcinku rdzeniowym, zaburzenia krzepnięcia i leczenie przeciwzakrzepowe, miejscowe zakażenie w miejscu wkłucia i bakteriemia, okres noworodkowy) [1].
Objawy popunkcyjnych bólów głowy
Popunkcyjny ból głowy opisywany jest jako „tępy, rozpierający lub pulsujący, niekiedy bardzo silny, zlokalizowany w okolicy czołowej i/lub potylicznej, najczęściej obustronny” rzadziej okresowo jednostronny [1]. Pojawia się w pozycji siedzącej lub stojącej, a zmniejsza się lub ustępuje w pozycji leżącej (do 30 minut) [1, 3]. Objawami towarzyszącymi są nudności, zawroty głowy [3], rzadziej objawy oponowe, czasem też światłowstręt, szumy uszne i zaburzenia słuchu oraz niewyraźne widzenie [1]. Ból nasila się w trakcie kichania, kaszlu, ucisku na gałki oczne i wykonywania tzw. próby Valsalvy.
Popunkcyjny ból głowy pojawia się do 7 dni od nakłucia lędźwiowego, a ustępuje po kilku dniach leczenia spoczynkowego (5-14 dni) [3].
Objawy oponowe
Profilaktyka popunkcyjnych bólów głowy
Ryzyko popunkcyjnego bólu głowy można minimalizować na trzy sposoby (zależne od wykonującego procedurę):
Badania nie potwierdziły skuteczności pozostawania pacjenta w pozycji leżącej do 24 godzin od punkcji w celu niwelowania bólów popunkcyjnych. Prawdopodobnie takie działanie jedynie opóźnia wystąpienie zespołu [1, 4]. Podobnie z intensywnym nawadnianiem pacjenta po punkcji i stosowaniem np. kofeiny. Należy też unikać nadmiernego wyginania pacjenta podczas wykonywania punkcji (najlepsza pozycja leżąca na boku) oraz wielokrotnych nakłuć.
Możliwości leczenia
Popunkcyjne bóle głowy ustępują samoistnie, ale przy tym ograniczają możliwość codziennego funkcjonowania. Jak wspomniano wcześniej, nieinwazyjne metody leczenia, jak tradycyjne zalecenie odpoczywania w pozycji leżącej, podaż płynów i leków przeciwbólowych, kofeiny oraz sumatryptanu jedynie opóźnia wystąpienie opisywanego powikłania [1, 4].
Leczeniem z wyboru powinna być zewnątrzoponowa łata krwi (zewnątrzoponowe nastrzyknięcie krwi własnej pacjenta, ang. epidural blood patch, EBP) w celu przyspieszenia zamknięcia otworu po igle. Do przestrzeni zewnątrzoponowej podawana jest niewielka objętość krwi pobranej z żyły pacjenta (do strzykawki bez antykoagulantu). Profilaktyczną łatę krwi trzeba rozważyć w przypadku osób najbardziej narażonych na wystąpienie popunkcyjnych bólów głowy, takich jak kobiety rodzące, osoby z przypadkowo nakłutą oponą twardą podczas wprowadzania igły Touhy. Operacyjne zamknięcie otworu w oponie jest opcją ostateczną [5].
Opracowano na podstawie:
