Ośrodkowy układ nerwowy spełnia w organizmie człowieka różne funkcje. Jego część odpowiadająca za prawidłowe wykonywanie ruchów dowolnych i utrzymywanie postawy ciała nazywana jest układem piramidowym. Układ ten jest utworzony przez ośrodkowy (komórki Betza) i obwodowy neuron ruchowy i posiada dwie drogi, które unerwiają ruchowo mięśnie szkieletowe.
Droga korowo-jądrowa odpowiada za unerwienie mięśni twarzy, szyi, a także pewnej części mięśnia czworobocznego. Unerwienie ruchowe pozostałych mięśni odbywa się drogą korowo-rdzeniową.
Uszkodzenie górnego neuronu ruchowego
Jeśli dojdzie do uszkodzenia układu piramidowego, u osoby chorej będziemy obserwować zespół piramidowy, zwany także zespołem ośrodkowego lub górnego neuronu ruchowego. Charakterystycznymi dla tego zespołu objawami, są:
- osłabienie mięśni, niedowłady, porażenia, zlokalizowane w miejscu zależnym od uszkodzenia,
- odruchy patologiczne: Rossolimo (szybkie uderzenia w palce u stóp powodują zgięcie palców w kierunku podeszwowym) i Babińskiego (wyprostowanie i zgięcie w kierunku grzbietowym palucha stopy z towarzyszącym zgięciem podeszwowym oraz wachlarzowatym ułożeniem pozostałych palców stopy, po podrażnieniu jej w części dolno-bocznej),
- spastyczne wzmożenie napięcia mięśniowego,
- wzmożenie (wygórowanie) odruchów głębokich (odruch kolanowy/rzepkowy),
- osłabienie odruchów powierzchniowych,
- klonusy (atak mimowolnych skurczów włókien mięśniowych po nagłym rozciągnięciu mięśnia) i patologiczne współruchy (synkinezy),
- objawy zespołu rzekomoopuszkowego (dysfagia, „spastyczna” dyzartria, mowa spowolniała, nosowa, niewyraźna, brak zaników mięśniowych),
- brak fascykulacji.
Ponadto, w zespole piramidowym nie obserwuje się zmian w badaniu elektromiograficznym (EEG), ani też cech zaniku mięśni.
Uszkodzenie dolnego (obwodowego) neuronu ruchowego
W przypadku uszkodzenia obwodowego neuronu ruchowego w badaniu chorego stwierdzamy zanik wszystkich odruchów, także obronnych. Uszkodzenie tego neuronu objawia się:
- osłabieniem lub niedowładami mięśniowymi,
- osłabieniem lub brakiem odruchów głębokich i ścięgnistych,
- wiotkością mięśni i zanikami mięśni,
- obecnością fascykulacji, czyli drżeń pęczkowych, polegających na bardzo szybkim kurczeniu się włókien mięśniowych, odczuwane przez pacjenta jako „robaki pod skórą”,
- występowaniem objawów zespołu opuszkowego (niedowład podniebienia, brak odruchów podniebiennych i gardłowych, dysfagia, dyzartria, zniesienie odruchu żuchwowego, niedowład i zanik mięśni języka).
Objawy piramidowe występują w różnych chorobach neurologicznych. Obserwowane są m.in. w mózgowym porażeniu dziecięcym, stwardnieniu rozsianym, stwardnieniu zanikowym bocznym, zespole Leigha, ceroidolipofuscynozie neuronalnej, otępieniu czołowo-skroniowym, leukodystrofii metachromatycznej i chorobie Gauchera.
Na chwilę obecną medycyna nie zna przyczynowych metod leczenia zespołu piramidowego. W zależności od stanu pacjenta proponowane są metody objawowego łagodzenia objawów piramidowych: farmakologiczne (np. leki zmniejszające napięcie mięśniowe) poprzez rehabilitację ruchową i operacje chirurgiczne.
- Kozubski W., Liberski P. P. (red.). Neurologia. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006
- Prusiński A. Neurologia Praktyczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001
