Majaczenie, nazywane też delirium (od łacińskiego delirare - „bredzić, mówić od rzeczy”), to postać zaburzenia neuropoznawczego, stan pomiędzy czuwaniem (które obok snu jest podstawowym stanem fizjologicznym) a stuporem bądź śpiączką (Butcher, Hooley i Mineka, 2017). W DSM-5 majaczenie uznano za odrębną jednostkę diagnostyczną, nie zaś za podtyp innych zaburzeń neuropoznawczych, co miało miejsce we wcześniejszej klasyfikacji - DSM-IV-TR.

W najnowszym wydaniu podręcznika DSM zmieniono kryteria diagnostyczne majaczenia. W poprzedniej wersji za jeden z symptomów delirium uznano zaburzenia przytomności. Obecnie zrezygnowano z tego kryterium, gdyż aktualny stan wiedzy pozwala stwierdzić, że majaczenie związane jest nie tyle z zaburzeniami przytomności, ile z koncepcją zaburzeń świadomości.

Patofizjologia zespołu majaczeniowego nie jest do końca wyjaśniona. Obecnie rozważane hipotezy dotyczą działania czynników zapalnych, zaburzeń metabolizmu oksydacyjnego mózgu oraz zakłócenia działania układów neuroendokrynnych i neuroprzekaźnikowych. Wśród neuroprzekaźników, których dysregulacja może być podłożem majaczenia, wymienia się dopaminę, kwas γ-aminomasłowy (GABA), serotoninę  i acetylocholinę (Flacker i Lipsitz, 1999).

Objawy i czynniki ryzyka zespołu majaczeniowego

Kryteria diagnostyczne majaczenia wg DSM-5 obejmują poniższe punkty (DSM-5, 2013, za: Butcher i in., 2017):

• występowanie zakłóceń uwagi i świadomości (zaburzenia orientacji co do otoczenia),
• krótki czas rozwoju zaburzenia (od kilku godzin do kilku dni), zmiany nasilenia objawów  w ciągu doby,
• występowanie dodatkowych zakłóceń funkcji poznawczych,
• niemożność wyjaśnienia objawów innymi zaburzeniami neuropoznawczymi oraz występowaniem stanu związanego z zaburzoną świadomością (np. śpiączki),
• uznanie objawów za bezpośrednią konsekwencję wystąpienia innego stanu ogólnomedycznego, zatrucia substancją lub odstawienia od niej, narażenia na toksynę lub jednoczesnego działania wielu tych czynników (na podstawie wywiadu, badania fizykalnego lub badań laboratoryjnych).

Jak wynika z powyższych kryteriów diagnostycznych, kliniczny obraz majaczenia – poza zaburzeniami świadomości – charakteryzuje się także zakłóceniami funkcji poznawczych. Najczęściej są to zaburzenia pamięci i uwagi oraz dezorganizacja myślenia. Pacjent majaczący ma trudności z wykonywaniem celowych operacji umysłowych, często pojawiają się u niego urojenia oraz halucynacje. Objawami towarzyszącymi delirium są także zaburzenia cyklu okołodobowego oraz symptomy o charakterze psychomotorycznym, takie jak rzucanie się.

Wystąpienie majaczenia pociąga za sobą szereg negatywnych dla pacjenta skutków, w tym poważne pogorszenie funkcjonowania poznawczego, utratę samodzielności i niezależności, przedłużony pobytu w szpitalu i częste rehospitalizacje. Delirium wiąże się także z podwyższonym ryzykiem śmiertelności – aż 25% osób starszych, które mają za sobą epizod delirium, umiera w przeciągu pół roku od wystąpienia objawów (Fricchione i in., 2008; Witlox i in., 2010, za: Butcher i in., 2017).

Mimo że majaczenie może wystąpić w każdym wieku, szczególne dużą grupę chorych stanowią osoby starsze. Wyższe prawdopodobieństwo delirium obserwuje się wśród osób z demencją, chorych na depresję oraz palących papierosy (Fricchione i in., 2008, za: Butcher i in., 2017). Szczególnie narażeni na majaczenie są pacjenci po operacjach. W tym przypadku delirium dotyka pomiędzy 10% a 51% osób (Butcher i in., 2017). Inne dane wskazują, że nawet między 40% a 90% pacjentów leczonych na oddziałach intensywnej terapii prezentuje symptomy majaczenia (Burry i in., 2017).

Prewencja i leczenie

W większości przypadków objawy majaczenia są odwracalne. Niemniej, ich wystąpienie wymaga kompleksowej pomocy i natychmiastowej interwencji medycznej. Leczenie farmakologiczne opiera się na  podawaniu leków o działaniu przeciwpsychotycznym (m.in. haloperidolu) i anksjolitycznym (benzodiazepin). Ogromne znaczenie ma ciągłe udzielanie pacjentowi informacji pozwalających zachować orientację czasoprzestrzenną.

W profilaktyce majaczenia niezwykle ważna jest wszechstronna pomoc w adaptacji do często nowych i niezrozumiałych warunków funkcjonowania oddziałów szpitalnych. Wśród działań prewencyjnych można wymienić dokładne informowanie chorych o regułach obowiązujących na oddziale, stosowanie wyraźnych oznaczeń, umieszczanie zegarów i kalendarzy umożliwiających orientację w czasie, a także stymulację poznawczą. Niedosłyszenie i problemy ze wzrokiem mogą w istotny sposób utrudniać radzenie sobie w nowym miejscu, dlatego zapewnienie pacjentom dostępu do okularów i aparatów słuchowych może obniżyć ryzyko wystąpienia delirium. Jedną z przyczyn majaczenia jest odwodnienie, stąd dbałość o to, by pacjent przyjmował odpowiednią ilość płynów, ma duże znaczenie profilaktyczne. Istotną kwestią jest także stabilizacja rytmu snu i czuwania. Polskie badania prowadzone na oddziale geriatrycznym wykazały, że interwencja wolontariuszy, których zadaniem było odwiedzanie pacjentów i wpływanie na możliwe do modyfikacji czynniki ryzyka delirium, pozytywnie wpłynęła na czas hospitalizacji oraz konieczność stosowania leków przeciwpsychotycznych w grupie eksperymentalnej (Górski i in., 2017). Badania sugerują, że znaczna ilość czynników ryzyka zespołu majaczeniowego może być kontrolowana, dzięki czemu można skutecznie obniżać częstość występowania delirium oraz jego negatywne skutki. Prewencja o charakterze farmakologicznym jest zagadnieniem złożonym, a obecnie nie można wskazać konkretnego leku, który skutecznie zapobiegałby rozwojowi delirium. Ostatnie doniesienia wskazują między innymi na potencjalną skuteczność egzogennej melatoniny, stabilizującej cykl okołodobowy i poprawiającej jakość snu (Burry i in., 2017).

Majaczenie jest powszechnym zaburzeniem neuropoznawczym o złożonej etiologii. Pojawia się nagle, a jego skutki wiążą się z pogorszeniem jakości życia pacjentów i większą śmiertelnością. Istnieje potrzeba badań biomedycznych ukierunkowanych na wyjaśnienie patomechanizmu delirium oraz rozwój nowych strategii farmakologicznych. Wiele danych podkreśla wagę interwencji pozamedycznych, które mogą być skuteczną formą przeciwdziałania majaczeniu. Niefarmakologiczne metody prewencji i leczenia delirium są ważnym zagadnieniem dla psychologów. Warto akcentować ich znaczenie w otoczeniu pacjentów i wśród osób należących do grup ryzyka.

Książkę "Psychologia zaburzeń", na podstawie której został napisany tekst, możecie kupić w księgarni internetowej wydawnictwa pod tym linkiem http://bit.ly/2pZoOJM

Na podstawie:

Butcher, J.N., Hooley, J.M., Mineka, S. (2017). Psychologia zaburzeń. Sopot: GWP.

Literatura uzupełniająca:

Burry, L., Scales, D., Williamson, D., Foster, J., Mehta, S., Guenette, M., Fan, E., Detsky, M., Azad, A., Bernard, F. i Rose, L. (2017). Feasibility of melatonin for prevention of delirium in critically ill patients: a protocol for a multicentre, randomised, placebo-controlled study. BMJ open, 7(3), e015420.

Flacker, J. M. i Lipsitz, L. A. (1999). Neural mechanisms of delirium: current hypotheses and evolving concepts. The Journals of Gerontology Series A: Biological Sciences and Medical Sciences, 54(6), B239-B246.

Gorski, S., Piotrowicz, K., Rewiuk, K., Halicka, M., Kalwak, W., Rybak, P. i Grodzicki, T. (2017). Nonpharmacological Interventions Targeted at Delirium Risk Factors, Delivered by Trained Volunteers (Medical and Psychology Students), Reduced Need for Antipsychotic Medications and the Length of Hospital Stay in Aged Patients Admitted to an Acute Internal Medicine Ward: Pilot Study. BioMed Research International, 2017.