Diagnozowaniem choroby Alzheimera zajmują się neurolodzy,psychiatrzy, a także geriatrzy, czyli lekarze dla osób w podeszłym wieku. W celu ułatwienia diagnozy choroby ustalono kryteria otępienia typu alzheimerowskiego. Znajdują się one w klasyfikacji ICD-10, DSM-IV, a uzupełniającymi mogą być kryteria kliniczne według NINCDS-ADRDA. Ponadto wykonywane są badania psychologiczne, fizykalne, obrazowe i laboratoryjne.
 
Kryteria diagnostyczne
 
Dzięki jasno opracowanym kryteriom diagnostycznym choroby Alzheimera możliwe jest stwierdzenie i usystematyzowanie objawów chorobowych, które występują u pacjenta. O rozpoznaniu otępienia alzheimerowskiego przesądzają typowe objawy, wyraźnie nasilone, utrudniające normalne, codzienne funkcjonowanie. Przykładowe kryteria przedstawiono poniżej.
 
KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE OTĘPIENIA TYPU ALZHEIMEROWSKIEGO WG DSM-IV
(American Psychiatric Association-APA, 1994)
 
A. Rozwój licznych deficytów poznawczych przejawiających się przez:
(1) zaburzenia pamięci (osłabiona zdolność do uczenia się nowych albo przypominania poprzednio wyuczony informacji);
(2)obecność jednego lub więcej z następujących objawów:
(a) afazja
(b) apraksja
(c) agnozja
(d) zaburzenie działań wykonawczych (planowanie, organizacja, abstrakcja)
B. Zaburzenia poznawcze w kryterium A1 i A2 powodują znaczące zaburzenie funkcjonowania społecznego lub zawodowego i wykazują znaczące pogorszenie w porównaniu z poprzednim poziomem funkcjonowania.
C. Przebieg charakteryzuje się stopniowym początkiem i ciągłym narastaniem zaburzeń poznawczych.
D. Zaburzenia poznawcze w kryterium A1 i A2 nie są spowodowane żadną z wymienionych przyczyn:
inne stany patologiczne oun powodujące deficyt pamięci i poznawania (otępienie naczyniopochodne, choroba Parkinsona, choroba Huntingtona, krwiak, wodogłowie normotensyjne, guz),
(1) choroby układowe, o których wiadomo, że są przyczyną otępienia (niedoczynność tarczycy, awitaminoza B12, niedobór kwasu foliowego, niacyny, hiperkalcemia, kiła układu nerwowego, HIV),
(2) stany spowodowane substancjami toksycznymi
E. Deficyty poznawcze nie występują wyłącznie z zaburzeniami świadomości.
 
Testy przesiewowe
 
Chorobę Alzheimera należy podejrzewaćwtedy , gdy pojawiają sie problemy z pamiecią świeżą. Pamięć ta dotyczy czynności wykonywanych w chwili obecnej oraz informacji zdobywanych na bieżąco np. w chwili mówienia o niej lub krótko po. Nie zawsze zaburzenia pamieci świeżej przesądzają o rozpoznaniu choroby. Testami przesiewowymi mogącymi ujawnić pewne deficyty pamięci są np. krótka skala ocena stanu psychicznego (ang. Mini Mental State Examination – MMSE) oraz test zegara i uproszczona ocena zespołu otępiennego. Alarmujące wyniki tych testów nie stanowią o ostatecznym rozpoznaniu, jednakże obligują do poszerzenia diagnostyki.
 
Co to jest MMSE?
 
MMSE – Mini Mental State Examination to krótka skala przesiewowa otępień. Taki test może wykonać lekarz lub pielęgniarka. Skala uwzględnia następujące problemy:
· dane ogólne (godzina, dzień, dzień tygodnia, miesiąc, rok); punkty: 0-5
· miejsce (nazwa oddziału, szpitala, dzielnicy, miasta, kraju); punkty: 0-5
· zapamiętywanie (polecenie zapamiętania trzech nazw: pióro, dom, pies); punkty: 0-3
· koncentracja uwagi (polecenie odejmowania po 7 od 100); punkty: 0-5
· przypominanie (polecenie powtórzenia trzech wcześniej wymienionych nazw – pióro, dom, pies); punkty: 0-3
· nazywanie pokazywanych przedmiotów (pokazanie np. długopisu i kartki – prawidłowe ich nazwanie to przyznanie punktów); punkty: 0-2
· powtarzanie (wypowiedzenie krótkiego zdania i polecenie jego powtórzenia); punkty: 0-1
· rozumienie i wykonanie złożonego polecenia (np. składanie kartki na 4 części); punkty: 0-3
· wykonanie polecenia: „proszę zamknąć oczy”; punkty: 0-1
· napisanie dowolnego zdania; punkty: 0-1
· orientacja przestrzenna – np. skopiowanie prostej figury geometrycznej; punkty: 0-1
Maksymalnie można uzyskać 30 punktów. Uzyskanie mniej niż 20 punktów przemawia za otępieniem;  21-25 to wynik wątpliwy;  powyżej 25 – brak podstaw do rozpoznania otępienia.
 
Co to jest uproszczona ocena zespołu otępiennego?
 
Uproszczona ocena zespołu otępiennego to kolejny test służący rozpoznawaniu otępienia. Dokonując takiej oceny, bierze się pod uwagę proste elementy z życia codziennego. Ocenę wykonuje lekarz. Obejmuje ona:
- orientację ogólną – dane personalne, dokładny adres, zawód, współmałżonek, dzieci
- orientację w miejscu – gdzie pacjent w tej chwili się znajduje i jak tu dotarł
- orientację w czasie – data, dzień tygodnia, pora dnia
- pamięć długotrwałą – imiona dzieci i daty ich urodzenia, panieńskie nazwisko matki, miejsce pracy
- pamięć świeżą – co pacjent zjadł na śniadanie, co działo się wczoraj
- pamięć bezpośrednią powtarzanie kilku liczb lub nazw
- zapamiętywanie – powtórzenie po niedługim czasie wcześniej przedstawionego opisu lub zdania
- sprawność umysłową i liczenie – np. polecenie liczenia od tyłu po 5 lub 13; wymienianie nazw miesięcy lub dni tygodnia od końca roku/tygodnia
- myślenie abstrakcyjne – np. przedstawienie przez chorego różnic i podobieństw pomiędzy jakimiś przedmiotami: jabłko-ananas, pies-koń
 
Co to jest test zegara?
 
Test zegara, polega na jego narysowaniu. Można to robić na wiele sposobów, jednak najbardziej popularne to:
- poproszenie o narysowanie tarczy zegara, oznaczenie na niej godzin i w końcu umieszczenie wskazówek tak, aby pokazywały godzinę 2:45 – gdy zadanie jest wykonane prawidłowo, wówczas przyznaje się pacjentowi 10 punktów; gdy natomiast chory nie podejmie się takiej próby lub sposób jej wykonania jest niemożliwy do zinterpretowania – wtedy osoba badana uzyskuje 1 punkt;
- test zegara w zestawie trzech prób – na gotowe szablony poleca się wpisać na tarczę zegara liczby oznaczające godziny; polecenie zaznaczenia wskazówek, tak by wskazywały 15:00 („piętnastą zero zero”); polecenie zaznaczenia wskazówek, tak by wskazywały 11:10 („dziesięć po jedenastej”).
 
Badanie psychologiczne, neuropsychologiczne
 
Kolejnym po tych ocenach jest badanie neuropsychologiczne, które ma scharakteryzować rodzaj i stopień zaburzeń funkcji poznawczych. Jest wykonywane w celu diagnostycznym, a także w ocenie skuteczności leczenia choroby przez neuropsychologów. Neuropsychologia jest specjalnością kliniczną badającą związki pomiędzy funkcjonowaniem mózgu a zachowaniem człowieka.
 
Badania laboratoryje w diagnostyce choroby Alzheimera
 
Badania laboratoryjne są niezwykle pomocne w diagnozowaniu zespołów otępiennych, w tym choroby Alzheimera, ponieważ istnieje cała gama zaburzeń biochemicznych mogących objawiać się jako zaburzenia poznawcze, jak również wpływać na pojawienie się otępienia.
W szczególności zaleca się wykonanie badań:
- hematologicznych (OB, morfologia krwi, płytki krwi, hematokryt),
- biochemicznych (hormony tarczycy, poziom cholesterolu, lipidogram, kreatynina, mocznik, poziom witaminy B12, kwasu foliowego, żelaza, sodu, potasu, wapnia, chlorków i enzymów wątrobowych),
- badanie ogólne moczu,
- serologicznych (testy kiłowe, przeciwciała przeciwjądrowe, diagnostyka HIV - za zgodą pacjenta),
- badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (w wybranych przypadkach).
 
Badania obrazowe w chorobie Alzheimera
 
Badania obrazowe, to niezawodne narzędzia diagnostyczne, jeśli chodzi o choroby neurozwyrodnieniowe. W diagnostyce choroby Alzheimera wykorzystuje się zdjęcia rentgenowskie (RTG), tomografię komputerową (TK, CT), pozytonową emisyjną tomografię (PET) oraz tomografie emisyjną pojedynczego fotonu (SPECT) głowy. Wyjątkowo zleca się także baranie za pomocą rezonansu magnetycznego (MR, MRI). Przydatne bywa również dopplerowskie badanie ultrasonograficzne naczyń krwionośnych głowy.
Badania obrazowe nie potwierdzają diagnozy, ale są pomocne w wykluczaniu innych przyczyn otępienia, do których zaliczamy zmiany strukturalne mózgu np. guzy mózgu oraz inne stany jak niedokrwienie, wodogłowie i stany pourazowe.
 
Pozostałe badania diagnostyczne
 
Badania, które mogą jeszcze coś wnieść do rozpoznania to badania elektrofizjologiczne. Zalicza się do nich elektrokardiografię (EKG), elektroencefalografię (EEG) oraz badanie Holtera, czyli całodobowe monitorowanie rytmu serca.
 
Żródła:
1. Heitzman J., Psychiatria podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2007
2. Cameron D. A., Psychiatria crash course, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2009 (wydanie polskie I pod redakcją Sławomira K. Sidorowicza
3. Prusiński A., Neurologia praktyczna, PZWL, Warszawa 2001
4. Wieczorowska-TobisK., Talarska D., Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2008
5. Krzymiński S. Test rysowania zegara. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1995,4, suplement 1(2), 21-30
6. Kryteria DSM-VI: http://www.osrodek-alzheimer.pl/page,42,diagnostyka.html dostęp z dn. 24.04.2015r.