Stwardnienie guzowate (łac. tuberous sclerosis complex, TSC; choroba Bourneville'a-Pringle'a) to rzadka choroba genetyczna najczęściej o łagodnym przebiegu, zaliczana do fakomatoz. Fakomatozy to nieprawidłowości rozwojowe tkanek pochodzących z listków zarodkowych, których objawy na ogół lokalizują się na skórze, w układzie nerwowym, narządach wewnętrznych i naczyniach krwionośnych. Choroba jest dziedziczona autosomalnie dominująco, ale często jest wynikiem mutacji spontanicznej. Mutacje odpowiedzialne za stwardnienie guzowate obejmują gen TSC1 zlokalizowany na chromosomie 9 i TSC2 na chromosomie 16. Z mutacjami TSC2 związany jest cięższy przebieg choroby. Stwardnienie guzowate dotyka 1-9-10 000 osób w populacji ogólnej.
Objawy TSC i diagnostyka
Przebieg stwardnienia guzowatego u poszczególnych osób jest indywidualnie zmienny. Początkowo u dzieci objawy mogą pozostać niezauważone. Dopiero na przeciągu kilku kolejnych lat życia symptomy przybierają na sile. Zwykle pierwszym objawem stwardnienia guzowatego są napady padaczkowe.
Objawy choroby można podzielić na kilka grup: skórne, ze strony układu nerwowego, psychiczne i ze strony narządów wewnętrznych. Charakterystyczne są jasne plamy na skórze tułowia i kończyn, bezbarwne znamiona lub znamiona czerwono-brązowe zlokalizowane na policzkach i nosie, które początkowo występują jako czerwonawe plamy. Pozostałe objawy skórne to włókniaki w okolicach paznokci oraz „skóra rekina” - wypukłe plamy, szorstkie w dotyku, podobne do skórki pomarańczy. Czasem stwierdza się jasne kosmyki włosów. U osób będących nosicielami choroby występują zmiany skórne, ale bez objawów neurologicznych.
Do objawów ze strony układu nerwowego zaliczamy różnego rodzaju napady padaczkowe, w tym nawet zespół Westa i Lennoxa-Gastauta; glejaki i guzki w obrębie mózgu oraz wady istoty białej. U dzieci mogą wystąpić cechy autyzmu, opóźnienia rozwoju i trudności w nauce. Chorzy mogą też cierpieć z powodu bezsenności, depresji, zaburzeń lękowych, a także psychotycznych.
W narządach wewnętrznych, takich jak: serce, płuca, trzustka, nerki i wątroba rozwijają się łagodne guzy. Łagodne zmiany stwierdza się także w oczach (hamartoma), zębach, dziąsłach i kościach.
Diagnozując pacjenta w kierunku stwardnienia guzowatego, należy przeprowadzić szczegółowy wywiad lekarski, uwzględniając choroby występujące w rodzinie, a także dokonać oceny stanu narządów wewnętrznych (USG, badania obrazowe, laboratoryjne). Możliwe jest wykonanie badań prenatalnych w kierunku TSC. W postawieniu diagnozy pomocne są kryteria stwardnienia guzowatego z 1988.
Kryteria duże:
