Przytomność jest stanem, w którym jesteśmy „świadomi siebie i otoczenia”. Jeśli dojdzie do utraty świadomości z równoczesnym ubytkiem stopnia czuwania, wówczas w zależności od nasilenia, wystąpi letarg, stupor, przymglenie świadomości, czy wreszcie śpiączka. Śpiączka (łac. coma) to zaburzenie świadomości i przytomności będące skutkiem uszkodzenia tworu siatkowatego i kory mózgu. W śpiączce charakterystyczny jest brak reakcji na silne bodźce zewnętrzne oraz bezruch. Badając chorego nieprzytomnego należy szybko zidentyfikować przyczyny śpiączki, by móc udzielić mu właściwej, skutecznej pomocy.
Przyczyny śpiączki
Do śpiączki dochodzi z różnych przyczyn. Najczęściej są to urazy mózgu, niedotlenienie, zatrucia (np. leki, alkohol, narkotyki), zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca, mocznica, hiperamonemia), krwawienia, udary, guzy, ropnie mózgu, a także krwawienia do móżdżku i mostu oraz udar pnia mózgu i stan padaczkowy. Przyczyną śpiączki mogą być również zaburzenia psychiczne, jak ciężka depresja, katatonia i dysocjacja.
Śpiączka ma również znaczenie terapeutyczne, jeśli jest wywoływana w celu wyłączenia określonych funkcji mózgu, wówczas gdy pacjent znajduje się w bardzo ciężkim stanie (np. rozległe urazy, ciężkie zapalenie płuc). Mówimy wtedy, że pacjent „jest prowadzony” w analgosedacji. Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie wrażliwości na bodźce zewnętrzne, ból, a także prowadzenie wentylacji mechanicznej.
Objawy śpiączki
Śpiączka jest stanem zagrożenia życia i wymaga szybkiej pomocy medycznej. Śpiączkę mogą poprzedzać inne zaburzenia świadomości – splątanie i stan majaczeniowy. Oceniając stan przytomności należy sprawdzić reakcje pacjenta na głos oraz bodźce dotykowe i bólowe. Do objawów śpiączki zaliczamy:
- niemożność nawiązania kontaktu słownego lub logicznego z pacjentem;
- zamknięte oczy, możliwe też „mruganie” oczami;
- nieregularny oddech (oddech Cheyne'a-Stokesa (hiperwentylacja na przemian z bezdechem), apneustyczny (długie wdechy, krótkie wydechy); ataktyczny (nieregularna częstość i amplituda), neurogenna hiperwentylacja);
- osłabienie odruchów z pnia mózgu np. reakcji źrenic na światło, źrenice mogą być zwężone, rozszerzone, różnej wielkości (anizokoria), sztywne; sprawdzane są także odruchy rogówkowy i gardłowy oraz ruchy gałek ocznych;
- brak reakcji ze strony kończyn, z wyjątkiem odruchów; odruchy ścięgniste mogą być zniesione;
- brak reakcji na ból, z wyjątkiem odruchów np. zgięcie, wyprost kończyny;
- zaburzenia napięcia mięśniowego.
Śpiączka rzadko trwa dłużej niż kilka tygodni. Jeśli stan nieprzytomności przedłuża się, wówczas pacjent znajduje się w stanie wegetatywnym. Osoby, które obudzą się ze śpiączki najprawdopodobniej będą zmagały się z niepełnosprawnością.
Rozpoznawanie przyczyn śpiączki
Pacjent nieprzytomny nie odpowie nam słownie na żadne pytanie, dlatego też powinien być zbadany przez doświadczonego neurologa i anestezjologa. Wykonywane są badania mające na celu określić przyczynę śpiączki m.in. poziom glukozy, mocznika, sodu, wapnia, kreatyniny we krwi, gazometria, próby wątrobowe, badania toksykologiczne i obrazowe (pilna tomografia komputerowa głowy lub rezonans magnetyczny), punkcja lędźwiowa z pobraniem płynu mózgowo-rdzeniowego do badań oraz elektroencefalogram (różnicowanie z zespołem zamknięcia, upośledzona reaktywność z powodu zaburzeń psychicznych).
Wielu informacji mogą dostarczyć specyficzne objawy, jak np. zażółcenie powłok skórnych, sinica, obrzęk śluzowaty, zapach oddechu (alkohol, aceton w przypadku cukrzycy, fetor wątrobowy), wybroczyny na skórze, nadpotliwość, podwyższona lub obniżona temperatura ciała, sztywność karku, zranienia, wycieki z uszu i nosa.
Ocenę poziomu świadomości człowieka (powyżej 4. roku życia) ułatwia wykonanie badania według skali Glasgow (ang. Glasgow Coma Scale, GCS). Brane są wówczas pod uwagę następujące parametry:
Otwieranie oczu
1 – nie otwiera
2 – na bodziec bólowy
3 – na polecenie
4 – otwiera oczy spontanicznie
Najlepsza reakcja słowna
1 – brak reakcji
2 – wydaje niezrozumiałe dźwięki, pojękuje
3 – wypowiada słowa
4 – zdezorientowany, mowa chaotyczna, ale rozmawia
5 – zorientowany i rozmawia
Najlepsza reakcja ruchowa
1 – brak reakcji
2 – nieprawidłowe uogólnione prostowanie w odpowiedzi na ból (odmóżdżenie)
3 – nieprawidłowe uogólnione zgięcie w odpowiedzi na ból (odkorowanie)
4 – zgina kończynę wycofując ją
5 – lokalizuje bodziec bólowy
6 – spełnia polecenia słowne
Pacjent oceniany wg skali Glasgow minimalnie może otrzymać 3 punkty, maksymalnie 15. W oparciu o punktację, wyróżnia się następujące zaburzenia przytomności:
13-15 – łagodne;
9-12 – umiarkowane;
6-8 – brak przytomności;
5 – odkorowanie;
4 – odmóżdżenie;
3 – śmierć mózgowa.
Ocenę wg skali Glasgow może utrudniać występowanie niedowładów, porażeń, ciężkiej niepełnosprawności ruchowej, a także instrumentacja dróg oddechowych.
Na podstawie:
1.Rowland L. P., Pedley T. A. (red wyd. pol. Kwieciński H., Kamińska A. M.) Neurologia Merritta. Tom 3. Elsevier Urban&Partner. Wrocław 2014
2.I polskie, red. H. Kwieciński, Neurologia. The Little Black Book. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2010
