Sen i parasomnie

Sen i parasomnie
Sen dla każdego człowieka stanowi ważny moment regeneracji organizmu. Jednak gdy przybiera niespokojny przebieg a jego treść wywołuje silne, negatywne emocje, sen może być źródłem lęków i zmęczenia. Obecnie neuronauki opisują zaburzenia snu nie tylko od strony zakłócenia biologicznego rytmu snu i czuwania ale także pod kątem reakcji jakie wywołują treści marzeń sennych. Jest to kluczowa kwestia w pracy psychologa, który ocenia poznawcze oraz emocjonalne funkcjonowanie pacjenta.
 

Opowieści o duchach i nie tylko...

Wiele osób relacjonuje, że gdy się budzi lub zasypia doświadcza niezwykłego stanu. Niektórzy porównują to do kontaktów z zaświatami, przywołują upiorne obrazy i przekonują, że to było bardzo realistyczne przeżycie. Barwnie i żywo opowiadają, że widziały zmarłych krewnych czy przerażające demony, które nad nimi się unosiły bądź je goniły. Dodatkowo towarzyszą temu nieprzyjemne reakcje somatyczne lub dotykowe a nawet pochodzące z układu proprioceptywnego np. uczucie ucisku, unoszenia się, przytwierdzenia do łóżka, upadania. Ponadto, śpiący nie jest w stanie ruszyć się ani otworzyć oczu a wrażenia jakie odbiera stawia na granicy jawy i snu. Stan jest tak niejasny, że osoba odczuwająca go często wierzy, że skoro to nie był ani sen ani rzeczywistość, zapewne jest to niezwykłe doświadczenie o zabarwieniu spirytystycznym. Tym tajemniczym zjawiskiem jest porażenie przysenne. Dawniej, gdy budowa i funkcjonowanie mózgu nie były poznane w takim stopniu jak dziś, wszelkie anomalie w zachowaniu przypisywano działaniu czynników pozaziemskich, paranormalnych. Mózg był wtedy zwykłym narządem, który służył jedynie biernemu odbieraniu fal i przekazów paranormalnych.

Obraz kliniczny porażenia przysennego (Sleep paralysis, SP)

Porażenie przysenne jet stanem, w którym zdrowy człowiek doświadcza omamów wzrokowych. Omamy wzrokowe spełniają trzy warunki:
1. Są to wrażenia lub spostrzeżenia, które stworzone zostały bez udziału bodźców z otoczenia
2. Skierowane one są na zewnątrz
3. Osoba doświadczająca jest mocno przekonana o ich realności.

Zatem rdzeniem tego objawu psychopatologiczego jest błędny sąd realizujący. Najczęściej podczas porażenia przysennego występują omamy wzrokowe złożone. Świadomość jest zachowana, dlatego pojawienie się halucynacji odbierane jest bardzo realnie. Ponadto występuje szerokie spektrum objawów o zupełnie innym charakterze zmysłowym. Obecne są często omamy proprioreceptywne, czuciowe, słuchowe, problemy z oddychaniem oraz silne emocje tj. lęk. Często przerażenie osiąga taki poziom, że osoba budzi się z krzykiem, którego dźwięk ją właśnie budzi. Jednak w trakcie porażenia przysennego (SP) można odczuwać bardzo intensywną radość, błogość - zatem niekoniecznie stan ten wiąże się wyłącznie ze nieprzyjemnymi odczuciami. Istotne jest, że pamięć epizodu SP jest zachowana. Oprócz krótkiego czasu trwania SP ważny diagnostycznie jest też jego nagły spontaniczny koniec. Porażenie przysenne zaliczane jest do zaburzeń zachowania w śnie REM. Jednorazowy stan porażenia przysennego trwa od kilku sekund do dziesięciu minut i jest izolowanym porażeniem przysennym, stanem niechorobowym.
Jednak ważne jest uświadomienie sobie, że SP może współtowarzyszyć groźnym chorobom:  napadom padaczki, zaburzeniom ośrodkowego układu nerwowego, niedoczynności tarczycy, niewydolności nerek, hipoglikemii, bezdechowi, zespołowi niespokojnych nóg, infekcjom. Porażenie przysenne występuje też u osób cierpiących na stwardnienie rozsiane. To zaburzenie najczęściej występuje jednak u pacjentów chorujących na narkolepsję, gdzie epizody SP mogą występować nawet raz w tygodniu - co klasyfikujemy do porażenia przysennego ciężkiego. Bardzo podobnym stanem do upojenia przysennego są lęki nocne oraz halucynacje hipnagogiczne i hipnopompiczne. Do zadań diagnosty również należy zróżnicowanie tych stanów.
 

Lęki nocne

Lęki nocne to reakcje behawioralne, które występują na skutek przeżywania przez osobę koszmaru
nocnego. Do obrazu choroby dochodzą objawy somatyczne a próba wybudzenia śpiącego jest trudnym zadaniem. Różnicujące jest zachowanie chorego, który w porażeniu przysennym nie może się ruszyć a podczas lęku nocnego próbuje uciekać, rusza się intensywnie, siada na łóżku. Jeśli uda się wybudzić pacjenta z takiego epizodu, który trwa około 10 minut, to pozostaje on w stanie dezorientacji przez pewien czas.
Kolejną różnicującą cechą jest to, że lęki nocne pokryte są częściową niepamięcią, podczas gdy  porażenie przysenne jest stanem świadomym i zostaje zapamiętane przez osobę przeżywającą ów stan. Tutaj również można traktować lęki nocne jako chorobę, gdy zdarzają się bardzo często - wtedy powiązane jest to z somnambulizmem lub czasem nawet z zespołem lęku napadowego.
 

Koszmary senne

Koszmary senne charakteryzuje lękowa treść, wywołująca reakcje ze strony układu autonomicznego oraz reakcje emocjonalne. Treść marzenia sennego po przebudzeniu jest dobrze zapamiętana przez pacjenta. Dodatkowo gdy poziom lęku wywołany przez śnienie przekroczy próg krytyczny, powoduje to przebudzenie śniącego. Każdy z nas przeżywa nieraz takie stany, jednak dopiero duża częstotliwość koszmarów zmusza ludzi do podjęcia leczenia.

Zadania diagnosty

Ważnym zadaniem diagnosty w takiej sytuacji jest ocena m.in: aktualnej sytuacji życiowej pacjenta z naciskiem na przeżywanie sytuacji trudnych, przeanalizowanie całej historii życia, jego sposobu ekspresji emocji, nastroju podstawowego, funkcjonowania poznawczego, przebycie chorób somatycznych i psychicznych w przeszłości i obecnie oraz ocenę jakości snu. Czasem warto odwołać się do treści marzenia sennego, które może odzwierciedlać ukrytą sferę emocjonalną np. intensywnego przeżywania do wewnątrz konfliktów lub lęków. Ważne jest by uświadomić sobie, że dana dysfunkcja może występować w wyniku zaburzeń organicznych albo zaburzeń sfery życia psychicznego, a także w wyniku obu tych procesów równocześnie. Zespół stresu pourazowego jest przykładem sytuacji, kiedy lęki nocne i koszmary senne mogą przybrać postać chorobową, która istotnie wpływa na nastrój podstawowy oraz nawet na działanie neuroprzekaźnictwa w mózgu pacjenta.
opracowała: Magdalena Sabiniewicz
Literatura:
1. Aleksandrowicz, J. (1998). Zaburzenia nerwicowe zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (według ICD-10). Psychopatologia diagnostyka leczenie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
2. Santomauro, J., French, C. (2009). (Nie)możliwa ucieczka ze snu. Charaktery, 11, 80-83.
3. Andrzejczak, B., Gmitrowicz, A. (2013). Wybrane zagadnienia z medycyny snu dzieci i młodzieży.
4. Szelenberger, W. (2007). Hipersomnie pochodzenia ośrodkowego.Pneumonologia i Alergologia Polska, 75(I), 80-82. 
Odpowiednia długość i wysoka jakość snu ma fundamentalne znaczenie dla jakości życia. Sen jest procesem istotnym dla odnowien... czytaj więcej
Między jakością snu a uzależnieniami lekowymi istnieje współzależność – zmiany w jednym z tych procesów znajdują odzwierciedl... czytaj więcej
Tekst autorstwa Agnieszki Kawuli   „Niechcący podsłuchałam, jak tata mówił do dziadka: – Po prostu mózg umiera. Czy Pan rozum... czytaj więcej
Autorką tekstu jest dr Ewa Krawczyk, właścicielka i autorka bloga Sporothrix Odra uważana jest często za tzw. łagodną chorobę... czytaj więcej