Rozwój układu nerwowego w cyklu życia człowieka wykazuje ogromną dynamikę i wrażliwość na różnorodne czynniki. Jest on swoistą matrycą i odpowiedzią organizmu na wszelkie bodźce wpływające na zachowanie czy zdrowie osoby. Wiedza dotycząca pewnych stałych praw oraz okresów rozwojowych, umożliwia psychologowi podjęcie odpowiedniej drogi terapeutycznej. Badacze z Michigan State University, Fine i Sung (2014) zebrali informacje przydatne do analizy rozwoju układu nerwowego człowieka w cyklu jego życia.

Dojrzewanie mózgu człowieka - podstawy teoretyczne

Zatem jakie cechy charakteryzują dojrzały mózg? Przede wszystkim w rozwiniętym układzie nerwowym widoczna jest przewaga istoty białej w jego strukturze (Gogtay et al., 2004: za Fine, Sung, 2014). Oznacza to, że aksony neuronów zostały zmielinizowane, a co za tym idzie, poprawiła się komunikacja impulsów nerwowych w układzie.
Ponadto kolejność rozwoju struktur nerwowych również nie jest przypadkowa. Pierwsze dojrzewają systemy pierwotne takie jak układ motoryczny i sensoryczny. Natomiast najpóźniej obszary odpowiedzialne za kontrolę funkcji wykonawczych takich jak: podejmowanie decyzji, kontrola impulsów, formowanie sądów (Lenroot, Giedd, 2006: za: Fine, Sung, 2014).
Wiele substancji endogennych istotnie wpływa na rozwój układu nerwowego. Przede wszystkim czynnik neurotropowy BDNF jest silnie powiązany z aktywacją procesów plastyczności w mózgu (Fine, Sung, 2014). Poza nim równie istotne jest działanie receptorów serotoninergicznych, ekspresja glukokortykoidów oraz aktywacja osi podwzgórze-przysadka, odpowiedzialnej za odpowiedź organizmu w sytuacji stresu (Lupien, McEwen, Gunnar, Heim, 2009; Cowansage, LeDoux, Monfils, 2010; Lesch, Waider, 2012 za: Fine, Sung, 2014).
Herzyk (2012) uporządkowała i wymieniła istotne czynniki wpływające na procesy neurogenezy w mózgu takie jak: substancje hormonalne i neurotropowe, aspekt środowiska oraz osobnicze doświadczenia w uczeniu się.
 

Mózg nastolatka - prawa rozwojowe i ograniczenia

Zachowanie nastolatków odzwierciedla zmiany zachodzące wówczas w układzie nerwowym człowieka. Przede wszystkim w behawiorze dominują zachowania ryzykowne, niska decyzyjność, uzależnienia oraz niska kontrola emocjonalnych impulsów (Eaton et al., 2008; Somerville, Jones,
Casey, 2010; Steinberg, 2010; Bava, Tapert, 2010 za : Fine, Sung, 2014).
Rozwój decyzyjności w cyklu życia człowieka również podlega pewnym prawom. Pierwotnie szybko dojrzewa strategia charakteryzująca się unikaniem kary oraz niezwłocznym uzyskaniem nagrody (Huizenga, Crone, Jansen, 2007: za Fine, Sung, 2014). Natomiast stopniowo kształtuje się działanie mające na celu osiągnięcie wzmocnienia odroczonego (Prencipe et al.,2011: za Fine, Sung, 2014).
Podstawą neurobiologiczną procesów w okresie dojrzewania jest duża wrażliwość układu nagrody oraz aktywacja systemu kontroli funkcji kognitywnych (Van Leijenhorst et al.,2010: za Fine, Sung, 2014).
 

Wpływ traumy na procesy plastyczne w mózgu

Wszelkie zaburzenia we wczesnym okresie rozwoju układu nerwowego wpływają na życie człowieka, nawet wiele lat po wystąpieniu zakłócenia. Zatem wpływ czynników szkodliwych takich jak: uszkodzenia, chemioterapia czy trauma jest trwały i działa długoterminowo (Fine, Sung, 2014). Ponadto układ nerwowy jest szczególnie wrażliwy w okresach organizacji i intensywnego rozwoju jego struktur (Tottenham, Sheridan, 2010: za Fine, Sung, 2014). Przykładowo hipokamp jest bardzo narażony na uszkodzenie w sytuacjach takich jak: zaniedbanie czy urazy emocjonalne w okresie dzieciństwa czy PTSD u dorosłych (Shin, Rauch, Pitman, 2006; Villarreal et al., 2002: za Fine, Sung, 2014). Również długotrwały stres i leczenie sterydami wpływają niekorzystnie na tę strukturę (Herzyk, 2012).

Najlepszym sposobem na modyfikację układu nerwowego jest wczesna interwencja, już w początkowym etapie rozwoju człowieka (Podgórska-Jachnik). Uzasadnienie potrzeby wczesnych oddziaływań wspomagających rozwój dziecka jako jednego z głównych kierunków rozwoju współczesnej pedagogiki specjalnej: w Niepełnosprawność. Teoretyczne i metodologiczne konteksty pedagogiki specjalnej. Nr 1. Gdańsk 2009 s. 91-102). W terapii wielu zaburzeń to właśnie czas pełni główną rolę. Wczesna interwencja pozwala wykorzystać zdolności plastyczne układu nerwowego w okresie jego intensywnego rozwoju. Należy zwrócić uwagę na szerokie spektrum możliwych oddziaływań na organizm ludzki. Przede wszystkim na dwie, główne ścieżki wpływu, czyli genetykę i środowisko (Meaney, 2010: za Fine, Sung, 2014).

Bibliografia:
1. Herzyk, A. (2012). Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo Naukowe" Scholar".
2. Fine, J. G., Sung, C. (2014). Neuroscience of child and adolescent health development. Journal of counseling psychology, 61(4), 521.
3. Podgórska-Jachnik, D. Uzasadnienie potrzeby wczesnych oddziaływań wspomagających rozwój dziecka jako jednego z głównych kierunków rozwoju współczesnej pedagogiki specjalnej. Teoretyczne i metodologiczne konteksty pedagogiki specjalnej, 91.