Inaugurację pracy Naukowego Koła Neuropsychologii w nowym roku akademickim, która odbyła się 8 X 2009 r. na Wydziale Psychologii UW, uświetnił wykład Opiekun Koła, Pani Doktor Hanny Okuniewskiej zatytułowany: „Co nowego w okolicy… Broki?”. Licznie przybyli Członkowie i Sympatycy Koła zostali zaproszeni do udziału w trwającej od XIX wieku dyskusji nad sposobem organizacji i funkcjonowania ludzkiego mózgu.
O „poparcie” uczestników spotkania konkurowały dwa poglądy dotyczące relacji mózg – zachowanie:
I. Broka i jego "okolica":
Pretekstem do naszych rozważań stały się najnowsze badania dotyczące lokalizacji korowego ośrodka mowy u człowieka. Według najnowszych doniesień dotychczas powszechnie kojarzona z tzw. okolicą Broki mowa może być efektem znacznie bardziej skomplikowanej, sieciowej aktywności rozległych obszarów korowych.
Mówiąc o sporze szkół myślenia o ludzkim mózgu, w konwencji: wąskolokalizacyjnej i holistycznej - nie sposób pominąć odkrywcę pierwszego mózgowego ośrodka wyższej funkcji umysłowej, francuskiego chirurga i antropologa Pierre Paula Broca (1824 – 1880). Był on człowiekiem wyprzedzającym swoją epokę. Wiele z jego poglądów, kierunków badań, a także wprowadzonych przez niego metod pozostaje nadal aktualne, prawdziwość innych, jak podczas czwartkowego wykładu, coraz częściej jest poddawana dyskusji. Mimo licznych, doniosłych osiągnięć Paul Broca do historii wpisał się dzięki odkryciu funkcji niewielkiego obszaru leżącego z tyłu dolnego (trzeciego) zakrętu czołowego lewej półkuli znanego dziś jako okolica Broki. Jest także znany jako autor słów: „mówimy lewą półkulą mózgu”.
II. "Tan-tanowanie", czyli afazja:
Odkrycie przez P.P. Broca korowego ośrodka mowy było możliwe dzięki autopsji mózgów leczących się u niego pacjentów: Leborgne’a, znanego także jako „pacjent Tan – tan” oraz Lelong’a . Przejawiali oni zaburzenie określane obecnie mianem afazji Broki. Pacjenci cierpiący na tą chorobę „wiedzą co chcą powiedzieć ale nie mogą tego przekazać ”. Zazwyczaj rozumieją co się do nich mówi, ale nie potrafią płynnie się komunikować (zaburzona ekspresja i fluencja słowna). Inne możliwe symptomy obejmują problemy z wymową, znalezieniem właściwych słów (parafazje), powtarzaniem, agramatyzm, telegraficzny styl wypowiedzi. Często zdarza się, że pacjenci zachowują zdolność wypowiadania jedynie krótkich, wybranych, słów, w ciężkich przypadkach tylko jednego słowa. Słowo takie, lub sylaba nazywane są embolem ( w przypadku pacjenta Broki był to zlepek sylab „tan – tan”, równie dobrze, co również się zdarza, może to być wulgaryzm). Trudności mogą dotyczyć także pisania i czytania. Co charakterystyczne, pacjenci są w pełni świadomi swoich ograniczeń i trudności, a wywołana nimi irytacja utrudnia próby komunikacji i rehabilitację.
III. Neuropsychologia bez "Brokowego pewnika":
Współczesne badania, oraz przypadki kliniczne, z którymi zapoznała nas podczas wykładu Doktor Hanna Okuniewska, zdają się podważać lokalizacyjną wizję Broki. Wątpliwości przynoszą zarówno badania mikro- jak i makrostruktur.
Dotychczasowa konwencja każe zaliczać do okolicy Broki pola korowe nr 44 i 45 (wg klasyfikacji Brodmanna). Neuroanatomowie wskazują jednak na istotne różnice ich cytoarchitektonicznej budowy np. w polu 44 warstwę IV tworzą kom. granularne a w polu 45 agranularne. Zaobserwowane różnice składu komórkowego, według powszechnie uznanego poglądu, świadczą o przystosowaniu tych obszarów do pełnienia odmiennych funkcji. Pola te, klasyfikowane dotąd razem jako okolica Broki, wykazują różnice także na poziomie makrostruktur, min. odmienny wzorzec asymetrii półkulowej. Przytoczone dane empiryczne w istotny sposób podważają zasadność łączenia pól korowych: 44 i 45 w konglomerat o nazwie „okolica Broki”. Czy oznacza to koniec ery ośrodka korowego, którego istnienie było przez lata „asem w rękawie” wyznawców idei lokalizacyjnych? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna.
IV. Okolica Broki wielofunkcyjna:
Z badań prowadzonych współcześnie wynikają też wnioski konstruktywne. Badania mikroskopowe wykazały znaczące podobieństwo pól: 44 oraz sąsiadujących z nim 47 i dolnej części pola 6 (odpowiadającej za ruchową reprezentację aparatu mowy). Opierając się na tych przesłankach, współcześni badacze mózgu postulują modyfikację dotychczasowego rozumienia terminu „okolica Broki”. W proponowanej przez nich konwencji na korowy ośrodek mowy miałyby się składać: pole 44, 47 i dolna część 6. Przy równoczesnym usunięciu, różniącego się od nich, pola 45. Przesunięcie anatomicznych granic mózgowej reprezentacji funkcji mowy implikuje także poszerzenie jej funkcjonalnego znaczenia. Tradycyjnie przypisywaną do okolicy Broki funkcję mowy, współcześni badacze rozumieją jako: przetwarzanie językowe na poziomie syntaktycznym, fonologicznym, jak również, co dotychczas pomijano, semantycznym. Omawiana koncepcja za funkcje sprzężone, z tak rozumianym, korowym ośrodkiem mowy uznaje także: pamięć operacyjną, a nawet empatię i uczucia wyższe (postulat ten wynika z występowania w lewym, dolnym zakręcie czołowym tzw. neuronów lustrzanych). Jej twórcy podkreślają jednak daleko idące wyspecjalizowanie różnych rejonów lewego, dolnego zakrętu czołowego w realizacji poszczególnych funkcji.
Twórcy koneksjonistycznej koncepcji „okolicy Broki”, w tym bowiem nurcie można osadzić omówione wyżej postulaty, powołują się także na badania i obserwacje kliniczne. Częste są przypadki występowania afazji Broki u osób z inną niż typowa (pola 44 i 45) lokalizacją uszkodzenia. Wielu badaczy traktuje je jako dowód na sieciowy charakter struktur odpowiadających za funkcję mowy. Zdarzają się także sytuacje odwrotne, kiedy typowe uszkodzenie, nie powoduje objawów chorobowych. Z takim właśnie przypadkiem zapoznała nas podczas wystąpienia Pani Doktor.
V. Przypadek kliniczny:
Przedstawiony został casus pacjenta, 23 letniego, praworęcznego mężczyzny który z powodu lekoopornej padaczki, o napadach uogólnionych, został zakwalifikowany do leczenia operacyjnego. Ognisko padaczkowe, którego usunięcie (lezję) planowano, pokrywało się z okolicą Broki. Wyniki badań funkcji przeznaczonego do usunięcia obszaru były sprzeczne. Przeprowadzono badania: fMRI, EEG, testami neuropsychologicznymi, a także drażnienie śródoperacyjne. Po udanej operacji nastąpiła znacząca poprawa stanu zdrowia pacjenta, związana z niwelacją napadów padaczkowych. Nie wystąpiły żadne powikłania. Brak było także, spodziewanych, zaburzeń mowy. Zapoznając się z tym i podobnymi do niego przypadkami pamiętać należy, co podkreślono podczas wykładu, że: „uszkodzenie, które zaburza mowę, a lokalizacja jej korowego ośrodka to dwie różne rzeczy”.
Wiele wskazuje na to, że XIX wieczna dyskusja powraca w nowej formie. W jej współczesnej postaci obok wykluczających się poglądów lokalizacyjnych i holistycznych pojawia się nowe, kompromisowe rozwiązanie – teorie koneksjonistyczne. Postulują one model mózgu jako złożonej sieci w której różne, często znacznie od siebie oddalone, obszary korowe są wzajemnie połączone, a ich interakcje prowadzą do powstania funkcji umysłowych np. mowy. Prowadzone z wykorzystaniem najnowszych technologii badania, zarówno osób zdrowych (fMRI), jak i obserwacje kliniczne nie dają jednoznacznego rozstrzygnięcia sporu o okolicę Broki. Świadczą jednak o konieczności podjęcia gruntownych badań i wzmożonego zainteresowania się jej problematyką.
Wystąpienie Doktor Hanny Okuniewskiej okazało się być silną stymulacją dla dyskusji, która nastąpiła po wykładzie. Uczestnicy spotkania próbowali wytłumaczyć fascynujący casus, przedstawiony powyżej. Pojawiły się argumenty dotyczące plastyczności mózgu, funkcjonalnej aktywności mózgowia jako takiego, rozwoju ontogenetycznego mózgowia pacjenta, a nawet poczyniono refleksję, co do możliwości współczesnych narzędzi neuroobrazowania. Dla wielu uczestników spotkania intrygujący temat wykładu inauguracyjnego stał się przedmiotem rozmów w kuluarach po oficjalnym zamknięciu spotkania, którego finalnym aktem były podziękowania dla Doktor Hanny Okuniewskiej oraz wręczenie Referentce koszulki NKN.
|
|
|
|
|
|
