Choroba Alzheimera (ang. Alzheimer’s disease, AD) jest najbardziej rozpowszechnioną współcześnie formą otępienia. Liczba zachorowań rośnie wraz ze starzeniem się społeczeństw i w miarę wzrostu przeciętnej długości życia. Wiąże się z dużym obciążeniem zarówno dla systemu opieki medycznej jak i dla samych pacjentów i ich najbliższych. Szacuje się, że jest najbardziej kosztownym ze schorzeń, z jakimi borykają się państwa rozwinięte (Meek, McKeithan i Schumock, 1998).
Łagodne zaburzenia poznawcze
Pomimo wielu badań nadal nie udało się w pełni poznać etiologii choroby Alzheimera. Dużym zainteresowaniem badaczy cieszą się łagodne zaburzenia poznawcze (ang. mild cognitive impairment, MCI). Część badaczy uważa, że mogą one stanowić swego rodzaju stadium przejściowe pomiędzy normalnymi procesami starzenia się a chorobą Alzheimera. Terminem tym opisuje się stan, w którym u pacjenta widoczne jest pogorszenie funkcji poznawczych, jednakże nie tak poważne jak w wypadku otępienia. Dotyczy to przede wszystkim pamięci epizodycznej. Osoby takie na ogół są w stanie funkcjonować samodzielnie, a zaburzenia te nie wiążą się z zakłóceniem dotychczasowego życia. Zespoły objawy opisywane w literaturze jako MCI są bardzo zróżnicowane i często mają różne podłoże. Stąd coraz powszechniejsze jest rozumienie MCI jako zaburzenia odrębnego od przedklinicznej postaci choroby Alzheimera (Gabryelewicz, 2001). Tym niemniej, u wielu osób z MCI obserwuje się w późniejszym okresie rozwój tej choroby.
Neuropsychologiczna diagnoza choroby Alzheimera
O ile wyniki w testach neuropsychologicznych nie przesądzają o postawieniu diagnozy choroby Alzheimera (istotne są badania z wykorzystaniem neuroobrazowania i badania płynu mózgowo-rdzeniowego), o tyle są szczególnie ważne dla wczesnej diagnozy tego zaburzenia. W literaturze można spotkać sugestie, że wyraźnym neuropsychologicznym zwiastunem rozwoju AD są zaburzenia pamięci epizodycznej (Dubois i in., 2007). Testy mierzące efektywność jej działania uważane są za szczególnie dobre narzędzie do prognozowania wystąpienia AD u osób z MCI. Dotyczy to przede wszystkim testów odroczonego przypominania sobie słów z listy. Badania wskazują też na wysoką skuteczność testów funkcji wykonawczych, niekiedy nawet większą niż w wypadków testów pamięciowych.
Możliwość wczesnego wykrywania osób u których łagodne upośledzenie poznawcze rozwinie się w chorobę Alzheimera, może mieć szczególnie duże znaczenie w badaniach nad genezą tej choroby i w poszukiwaniach metod jej skutecznego leczenia. Potrzeba zatem badań nad narzędziami, które pozwolą na efektywne rozpoznawanie zwiastunów rozwoju AD w objawach zaburzeń poznawczych. Badacze z Hiszpanii podjęli próbę poszukiwania testów neuropsychologicznych, które mogłyby do tego posłużyć. W tym celu śledzili rozwój zaburzeń poznawczych u setki osób w podeszłym wieku, które zdecydowały się na udział w ich badaniu.
Narzędzia diagnostyczne
Badania prowadzono przez trzy lata. W tym czasie osoby badane rozwiązywały testy mierzące szeroki zakres zdolności poznawczych. Pomiarów dokonywano na samym początku badania i następnie w rocznych odstępach. Testy obejmowały ocenę
Osoby, które w przynajmniej dwóch testach uzyskały wyniki gorsze o 1,5 odchylenia standardowego od normy dla danego przedziału wiekowego i wykształcenia klasyfikowano jako osoby z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi. W zależności od rodzaju testu, w którym osoby uzyskały takie wyniki, ich zaburzenia klasyfikowano jako amnestyczne (aMCI, jeśli pogorszone wyniki dotyczyły baterii TAVEC, mierzącej werbalną pamięć epizodyczną), nieamnestyczne (naMCI, testy inne niż te z baterii TAVEC) lub wielodomenowe (mNCI, pogorszone wyniki w baterii TAVEC i innym teście).
Uczestnicy i uczestniczki badania
W badaniach wzięło udział 105 osób zamieszkujących w Madrycie i jego okolicach. Średnia wieku w tej grupie wynosiła 72,36 lat (od 60 do 89 lat). W jej skład wchodziły 73 kobiety i 32 mężczyzn. W badaniu wziąć mogły udział jedynie osoby bez diagnozy MCI lub innych chorób neurodegeneracyjnych, psychicznych czy poważnych zaburzeń somatycznych. Do udziału zgłaszały się zarówno osoby po prostu zainteresowane zbadaniem własnych procesów poznawczych, jak i osoby odczuwające pewne pogorszenie w tym zakresie. W pierwszym pomiarze, wykonywanym na samym początku badaniu, żadnych zaburzeń nie stwierdzono jedynie u 3 osób. U 44 osób stwierdzono naMCI, u 44 osób stwierdzono mMCI, zaś u 10 osób stwierdzono aMCI. W czasie trzech lat, podczas których prowadzono badania, u 24 osób rozwinęła się jakaś forma demencji.
Wyniki badania
Spośród 24 osób, których stan pogorszył się podczas trzech lat trwania projektu (22,85%), u 22 zdiagnozowano chorobę Alzheimera. W grupie tej znalazły się m.in. 3 osoby uznane za zdrowe na początku badania. W wypadku 81 osób, u których nie zdiagnozowano znaczącego pogorszenia funkcji poznawczych (77,15%), utrzymała się diagnoza łagodnego upośledzenia poznawczego.
Istotne różnice pomiędzy tymi grupami zaobserwowano przede wszystkim w zakresie testów pamięci werbalnej z baterii TAVEC i testu figury Reya-Osterrietha (znanego też jako testu figury Reya). Test ten polega na przerysowywaniu skomplikowanej figury, a następnie rysowaniu jej z pamięci. Pod uwagę bierze się zarówno jakość jak i czas wykonania. W omawianym badaniu istotne różnice zaobserwowano jedynie dla czasu wykonania. Osoby, u których w czasie trwania badania wystąpiła demencja, uzyskiwały gorsze wyniki we wszystkich tych testach.
Badacze posłużyli się również analizą regresji, w celu znalezienia testów, których wyniki pozwalają na skuteczne przewidywanie wystąpienia objawów demencji. Takimi testami okazały się przede wszystkim test odpamiętywania z podpowiedzą przy długim odroczeniu (long delay cued recall) i czas wykonania figury Reya. Pierwszy test mierzy werbalną pamięć epizodyczną, test figury Reya może posłużyć m.in. do pomiaru zdolności wzrokowo-przestrzennych i funkcji wykonawczych. Siła efektu wynosiła w tym wypadku odpowiednio d=1,326 i d=0,958, a odsetek prawidłowej klasyfikacji dla modelu wynosił 87,9%. Analiza czułości obu tych testów (zdolności do wykrywania choroby u osób u których rzeczywiście ona występuje) pokazała, że lepszy jest test odpamiętywania (87,7% vs 70%).
Skuteczne prognozowanie za pomocą testów neuropsychologicznych
Autorzy wskazują na test odpamiętywania i test figury Reya jako najlepsze narzędzia prognostyczne w świetle uzyskanych wyników. Wnioski te wsparte są dotychczasowymi doniesieniami z badań wskazującymi na znaczenie testów pamięci epizodycznej i testów funkcji wykonawczych dla przewidywania wystąpienia demencji. Dzięki takim testom rezultaty atrofii mózgowej można zaobserwować na kilka lat przed wystąpieniem choroby Alzheimera u osób u których rozwija się ona z MCI.
Badacze podkreślają również, że wielodomenowa postać MCI była początkowo zdiagnozowana u ponad połowy pacjentów, u których wystąpiła choroba Alzheimera. Tym samym występowanie zaburzeń poznawczych w więcej niż jednym obszarze wskazuje na podwyższone ryzyko zachorowania na AD. Wyniki badania dają więc możliwość bardziej precyzyjnego wykrywania osób zagrożonych rozwojem choroby Alzheimera. W wypadku tak poważnego schorzenia jest to szczególnie istotne odkrycie.
Na podstawie:
García‐Herranz, S., Díaz‐Mardomingo, M. C., & Peraita, H. (2015). Neuropsychological predictors of conversion to probable Alzheimer disease in elderly with mild cognitive impairment. Journal of neuropsychology. 10, 239-255
Literatura dodatkowa:
Dubois, B., Feldman, H. H., Jacova, C., DeKosky, S. T., Barberger-Gateau, P., Cummings, J., … Scheltens, P. (2007). Research criteria for the diagnosis of Alzheimer’s disease: revising the NINCDS–ADRDA criteria. The Lancet Neurology, 6(8), 734–746. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(07)70178-3
Gabryelewicz, T. (2001). Łagodne zaburzenia poznawcze. Postępy Nauk Medycznych, 1(24), 688–691.
Meek, P. D., McKeithan, K., & Schumock, G. T. (1998). Economic considerations in Alzheimer’s disease. Pharmacotherapy, 18(2 Pt 2), 68-73-82.
|
|
|
|
|
|
