Kobiety i mężczyźni różnią się pod względem częstości występowania, wieku zachorowania i rodzaju objawów wielu chorób. Różnice międzypłciowe wynikające z różnych ról społecznych jakie pełnią kobiety i mężczyźni, jak i ich uwarunkowania biologiczne mają wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne.
Przyczyn różnic płciowych w chorobach neurologicznych można doszukiwać się w uwarunkowaniach biologicznych, rozwojowych i poznawczych, jak i w aspektach środowiskowych i kulturowych. Rozwój procesów poznawczych zależy od czynników środowiskowych i procesów uczenia się - istnieją różnice w strategii rozwiązywania problemów między płciami. Dotyczy to, między innymi, wyobraźni przestrzennej, rozwiązywania działań matematycznych i szybkość percepcji. Te funkcje wydają się być zależne od testosteronu. Kobiety z wyższym poziomem testosteronu wypadają lepiej w zadaniach na wyobraźnię przestrzenną niż te o niższym poziomie, a tej efekt wydaje się być odwrotny u mężczyzn (Kimura & Harshman, 1984; za Pragne, 2015). Co ciekawe, stwierdzono, iż pewne różnice mózgowe między płciami są już obecne u noworodków i utrzymują się one aż do wieku dorosłego. Płód w początkowej fazie rozwoju rozwija się jako płci żeńskiej, pod wpływem hormonów rozpoczyna się różnicowanie hormonów X i Y. Kluczową rolę pełni tu estradiol, który przekształcany jest w mózgu w testosteron – nie występuje to u kobiet ze względu na obecność a-fetoproteiny. W odniesieniu do stanów patologicznych wiadomo, że hormony mogą intensyfikować lub łagodzić objawy choroby. U kobiet wysokie poziomy estrogenu wydają się chronić przed schizofrenią lub przynajmniej zmniejszać jej objawy (Riecher-Rossler, 2002; za Pragne, 2015).
Istnieje kilka możliwości kategoryzowania chorób ze względu na czynniki powodujące zwiększoną zachorowalność osób z danej płci:
• choroby specyficzne dla płci (biologia odgrywa ważną rolę w chorobie ), np. rak piersi,
• choroby związane ze średniej długością życia – głównie w przypadku kobiet, które żyją statystycznie dłużej niż mężczyźni, np. Choroba Parkinsona,
• choroby wynikające z interakcji płci biologicznej i społeczno-kulturowej, np. depresja,
• choroby, które są przede wszystkim ze względu na płeć kulturowo-społeczną (wynikające ze specyficznych czynników behawioralnych, społecznych i kulturalnych związanych płcią), np. w przypadku okaleczeń kobiet w wielu krajach.
Choroby neurologiczne występujące częściej u mężczyzn lub te na które mężczyźni mogą być bardziej podatni: padaczka, urazowe uszkodzenia mózgu, choroba Parkinsona, otępienie czołowo-skroniowe, udar mózgu (chociaż jest on bardziej śmiertelny wśród kobiet), zapalenie opon mózgowych, narkolepsja, klasterowy ból głowy.
Choroby neurologiczne występujące częściej u kobiet lub te na które kobiety mogą być bardziej podatne: miastenia, stwardnienie rozsiane, krwotok podpajęczynówkowy (SAH) – prawdopodobnie z powodu słabszej tkanki łącznej (Kongable i wsp., 1996; za Pragne, 2015) choroby objawiające się bólem – migrena, nerwoból nerwu trójdzielnego, zawroty głowy, złożony regionalny zespół bólowy (CRPS), zespół cieśni kanału nadgarstka.
Zdecydowana większość chorób dziedzicznych w neurologii nie wykazuje różnic w rozkładzie płci, chyba że gen chorobowy znajduje się na chromosomie X lub Y. Inaczej jest w przypadku chorób, których przebieg jest moderowany przez hormony, np. u pacjentów z guzami, na które mają wpływ hormony żeńskie lub męskie.
Czynniki, które wpływają na różnice płciowe w odniesieniu do ryzyka wystąpienia choroby obejmują:
- wzrost średniej długości życia kobiet - w krajach wysoko rozwiniętych, liczba kobiet w wieku 80 lat i starszych jest ponad dwukrotnie więcej niż liczba mężczyzn w tej samej grupie wiekowej, co powoduje wysoki odsetek chorób wieku podeszłego u kobiet,
- udział kobiet na rynku pracy,
- dostęp kobiet do ochrony socjalnej i zdrowotnej,
- normy kulturowe, przekonania religijne, hierarchia płci w rodzinie i społeczeństwie,
- różnice między płciami w wykształceniu,
- różnice dochodów.
Wpływ czynników biologicznych oraz społecznych na różnice płciowe w zachorowalności jest trudny do rozwikłania, ponieważ czynniki te są wzajemnie zależne. Istnieje również wiele dodatkowych aspektów mających na to wpływ, wynikających z najbliższego otoczenia, rodziny i wykonywanego zawodu. Niemniej adekwatne dopasowanie interwencji do różnic między kobietami i mężczyznami pod względem ich zdrowia fizycznego, uwzględniając skomplikowane czynniki biologiczne jak i społeczne, przyczyni się do zapobiegania oraz opieki nad osobami cierpiącymi na chorobę.
Bibliografia:
Prange, H. W. (2015) Gender-related differences in neuroscience–gender-and sex-related diseases. Journal of Health Inequalities, 1, 1-6.
