Niedawne badanie z wykorzystaniem EEG przeprowadzone na ośmiomiesięcznych niemowlętach uprawdopodobnia tezę, że dla odczytywania emocji z twarzy duże znaczenie ma kontekst, a w szczególności to, co komunikuje całe ciało.
 
Bez rozpoznawania emocji innych ludzi trudno byłoby nam funkcjonować w świecie społecznym. Wiele teorii wyjaśniających ich znaczenie wskazuje na to, że ekspresja emocjonalna i jej odczytywanie pozwalają nam na skuteczne przewidywanie intencji i zachowania innych ludzi. Słynne badania Paula Ekmana (1971) pokazały, że wyrażanie podstawowych emocji poprzez mimikę jest zasadniczo uniwersalne dla gatunku ludzkiego. Potocznie mówi się zresztą o tym, że z czyjejś twarzy można czytać jak z książki. Mniej znanym faktem jest to, że dla interpretacji ekspresji emocjonalnej bardzo duże znaczenie ma również postawa ciała.
 
Choć badania psychologiczne często koncentrują się na mechanizmach odczytywania emocji z ekspresji mimicznej, liczne badania wskazują na wagę komunikatów płynących z postawy ciała. Przykładowo, Aveizer (2012) i współpracownicy wykazali, że w sytuacji sprzecznego przekazu między mimiką a postawą, bardziej skłonni jesteśmy ufać tej drugiej. Mereen i współpracownicy (2005) korzystając z metod EEG wykazali zaś, że sprzeczne komunikaty emocjonalne z ciała i twarzy wpływają na wczesne etapy przetwarzania informacji wzrokowej. Reasumując, sugeruje się, że ekspresja emocji na twarzy interpretowana jest w szerszym kontekście nadawanym m.in. przez posturę.

Dotychczasowe badania w tej dziedzinie prowadzono głównie na dorosłych. Potwierdzenie, że  neuronalne podłoże procesów odczytywania emocji z twarzy i postawy ciała pojawia się na wczesnych etapach rozwoju pozwoliłoby na wyciąganie wniosków o ich szczególnym znaczeniu dla rozwoju naszej zdolności do odbierania informacji z dziedziny kontaktów społecznych. Jak dotąd wiadomo między innymi, że już siedmiomiesięczne niemowlęta potrafią rozróżniać ekspresję mimiczną emocji pozytywnych i negatywnych (Leppanen i in., 2007) a umiejętność interpretacji postawy ciała pojawia się pomiędzy czwartym a ósmym miesiącem życia (Missana i in., 2015).
 
Zespół pod kierownictwem Purvy Rahjans, doktorantki w Max Planck Instutute for Human Cognitive and Brain Sciences, przeprowadził badanie, w którym analizowane było przetwarzanie przez mózgi niemowląt komunikatów emocjonalnych płynących z twarzy i postawy ciała. Porównywano sytuacje, gdy informacje płynące z postawy i mimiki są ze sobą sprzeczne lub zgodne. Miało to na celu zbadanie u niemowląt neuronalnego podłoża przetwarzania informacji mimicznych w kontekście informacji płynących z ciała.
 
Warto w tym miejscu wspomnieć o samej procedurze badania EEG niemowląt. W badaniach tego typu obserwuje się duży odsetek wykluczeń – jak należy się spodziewać, mali uczestnicy badania szybko się nudzą, stają się marudni i wykonują dużo niezwiązanych z badaniem ruchów, przez co w zapisie widoczne są artefakty.  Z 50 niemowląt uczestniczących w badaniu wykluczono wyniki aż 18. Trud małych badanych nagrodzony został upominkiem – zabawką.

W badaniu posłużono się metodą primingu (torowania). Metoda ta jest często wykorzystywana w badaniach z wykorzystaniem neuroobrazowania i polega na badaniu wpływu bodźca poprzedzającego na reakcję na bodźce następujące po nim. W tym wypadku, małym badanym prezentowano wizerunki ludzkich sylwetek i twarzy. Ludzkie sylwetki wyrażały radość (rozłożone uniesione ramiona i wyprostowana postawa) lub strach (skulona sylwetka). Na twarzach również widoczne były strach i radość. Bodźce prezentowane były zarówno w parach zgodnych (np. radosna postawa – ekspresja radości) jak i niezgodnych (radosna postawa – ekspresja strachu).
 
Badacze spodziewali się znaleźć w zapisach EEG niemowląt podobne różnice w potencjałach wywołanych (ang. event-related potentials, ERP) do tych, które obserwuje się w wypadku badanych dorosłych. Zakładano, że niezgodne zestawy bodźców hamować będą przetwarzanie informacji płynącej z mimiki. Przykładowo, krótkie obserwowanie postawy wyrażającej strach miałoby skutkować tym, że mózg dziecka będzie miał trudności z odczytaniem radości z prezentowanej twarzy.
 
Testem tej hipotezy miało być znalezienie większej różnicy (lub jej braku) pomiędzy zapisami potencjałów wywołanych przez twarze radosne i wystraszone w warunku zgodnym niż w warunku niezgodnym. Innymi słowy, różnica w zapisie EEG pomiędzy reakcją na ekspresję mimiczną strachu i radości miałaby być wyraźniejsza w sytuacji, gdy wyrazy twarzy zgadzały się z komunikatami wyrażanymi przez poprzedzające je postawy ciała. Ekspresja mimiczna poszczególnych emocji byłaby w takim kontekście wyraźniejsza dla mózgu i łatwiej rozpoznawalna. Dzięki temu, o ile nie mamy dostępu do treści myśli małych badanych (nie wiemy co widzą i z pewnością nie mogą nam o tym powiedzieć), o tyle w zapisie EEG widoczne byłoby to, że mózg dostrzegł różnicę pomiędzy poszczególnym twarzami.
 
Poszukiwanych różnic nie zaobserwowano ich w wypadku załamków P1, N290 i P400 – komponentów zapisu EEG oznaczających aktywność mózgową w zakresie wczesnego przetwarzania wzrokowego i przetwarzania twarzy. Istotne statystycznie różnice widoczne były w zakresie komponentów Nc i Pc. Komponenty te są wskaźnikiem aktywności związanej z procesami uwagowymi i rozpoznawaniem. Co ciekawe, obserwowane różnice pomiędzy potencjałami wywoływanymi przez poszczególne zestawy bodźców widoczne były tylko w lewej półkuli mózgowej. Rozróżnianie bodźców przez mózgi niemowlaków (interpretowane przez badaczy jako rozpoznawanie ekspresji mimicznej) było wyraźniej widoczne w zapisie EEG obszarów lewej półkuli mózgu, w sytuacji, gdy bodźce te były zgodne z bodźcami je poprzedzającymi (twarze z postawą). Badacze podkreślają, że o ile taka lewopółkulowa lateralizacja jest zgodna z niektórymi wynikami badań dotyczących odczytywania emocji, o tyle do wyników badań EEG niemowląt należy podchodzić z rezerwą, jeśli chodzi o próby lokalizacji poszczególnych funkcji w mózgi.
Badacze interpretują te wyniki jako dowód na to, że ekspresja emocjonalna postawy ciała wpływa na przetwarzanie ekspresji mimicznej u ośmiomiesięcznych niemowląt a sprzeczne komunikaty przeszkadzają w tym procesie. Tym samym, odczytywanie emocji z twarzy nie ogranicza się do niej same ale uwzględnia pewien szerszy kontekst. Z racji na to, że umiejętność ta pojawia się bardzo wcześniej w naszym rozwoju, spekulują, że odgrywa ważną rolę w naszej społecznej percepcji – zdolności pozwalającej na sprawne funkcjonowanie w świecie ludzi. Innymi słowy, od pierwszych miesięcy życia uczymy się uważnie obserwować otaczających nas ludzi, dostrzegając więcej, niż się powszechnie uważa.
           

Na podstawie:
Rajhans, P., Jessen, S., Missana, M., & Grossmann, T. (2016). Putting the face in context: Body expressions impact facial emotion processing in human infants. Developmental cognitive neuroscience, 19, 115-121.
 
Przywoływana literatura:
Aviezer, H., Trope, Y., & Todorov, A. (2012). Body cues, not facial expressions, discriminate between intense positive and negative emotions. Science, 338(6111), 1225-1229.
Ekman, P., & Friesen, W. V. (1971). Constants across cultures in the face and emotion. Journal of personality and social psychology, 17(2), 124.
Leppänen, J. M., Moulson, M. C., Vogel‐Farley, V. K., & Nelson, C. A. (2007). An ERP study of emotional face processing in the adult and infant brain. Child development, 78(1), 232-245.
Meeren, H. K., van Heijnsbergen, C. C., & de Gelder, B. (2005). Rapid perceptual integration of facial expression and emotional body language.Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 102(45), 16518-16523.
Missana, M., Atkinson, A. P., & Grossmann, T. (2015). Tuning the developing brain to emotional body expressions. Developmental science, 18(2), 243-253.