Choroba Parkinsona (łac. morbus Parkinsoni, dawniej: drżączka poraźna) to degeneracyjna choroba układu pozapiramidowego. Eponim medyczny pochodzi od nazwiska angielskiego lekarza, Jamesa Parkinsona, który po raz pierwszy opisał chorobę w 1817 roku. Choroba Parkinsona zazwyczaj pojawia się w populacji osób starszych, ale zdarza się zaobserwować objawy parkinsonowskie już po piątej dekadzie życia.
Układ pozapiramidowy
Układ pozapiramidowy to ta część autonomicznego układu nerwowego, której zadaniem jest podejmowanie i koordynowanie ruchów automatycznych, nieuświadomionych (np. współruchy podczas chodu). Odpowiada także za właściwe napięcie mięśniowe, istotne dla utrzymania pozycji ciała. Jest to układ, który w pewien sposób nas odciąża, przejmując kontrolę nad wykonywaniem czynności, które wcześniej znajdowały się pod kontrolą układu piramidowego. Układ pozapiramidowy tworzą: prążkowie, istota czarna, gałka blada, jądra wzgórza, niskowzgórzowe i konarowo-mostowe. W przebiegu choroby Parkinsona nieprawidłowości dotyczą istoty czarnej.
Przyczyny choroby Parkinsona
Czynniki wywołujące zmiany w układzie pozapiramidowym nie są do końca poznane. Przypuszcza się, że mogą to być pewne infekcje, wysoki poziom żelaza w istocie czarnej, czy stres oksydacyjny. Szczególną uwagę zwraca się na aspekt genetyczny choroby Parkinsona. Odkryto już 12 genów odpowiedzialnych za pojawienie się choroby.
Zmiany neurozwyrodnieniowe w przebiegu choroby Parkinsona obejmują układ dopaminergiczny (niedobór dopaminy), glutaminergiczny, cholinergiczny (wysoki poziom acetylocholiny i glutaminianu przy niskim poziomie dopaminy prawdopodobnie wyraża się w sztywności mięśniowej i drżeniu spoczynkowym), a także noradrenergiczny. Komórki dopaminergiczne w istocie czarnej ulegają zanikowi, dlatego notuje się spadek poziomu dopaminy u osób z chorobą Parkinsona oraz pozytywną odpowiedź na podanie choremu preparatów lewodopy.
Statystyka choroby
Choroba Parkinsona jest najpowszechniej występującym schorzeniem w późnej dorosłości. Dotyczy około 1% osób w wieku 40-60 lat. Niestety objawy choroby Parkinsona mogą się ujawnić także u młodszych osób.
Objawy i przebieg choroby Parkinsona
Zanik komórek istoty czarnej mózgu i związany z tym niedobór dopaminy skutkuje pojawieniem się objawów choroby Parkinsona. Główne symptomy to:
- bradykinezja (spowolnienie ruchowe),
- sztywność mięśniowa (np. typu "rury ołowianej" i "koła zębatego" w kończynach, objaw „poduszki powietrznej” np. w pozycji leżącej),
- drżenie spoczynkowe (pojawienie się drżenia dłoni, rąk, kończyn lub głowy w spoczynku, w okresie bez aktywności; ruchy palców przypominające "kręcenie pigułek" lub "liczenie pieniędzy").
Nasilenie objawówcharakteryzuje się zmiennością indywidualną. Każda osoba ma inny organizm– inaczej też choruje. Początkowo dolegliwości są łagodnie nasilone. Obejmują m.in. mikrografię, trudności w poruszaniu się i utrzymaniu równowagi, "poczucie starzenia się", drżenia rąk, palców, a także problemy w wykonywaniu normalnych, codziennych czynności. Pojawia się również depresja i zmiany w zachowaniu i osobowości. Dodatkowo można zaobserwować łojotok skóry twarzy. Nie powinny być to objawy, które całkowicie zdominowały funkcjonowanie człowieka.
Następnie stają się widoczne objawy właściwe choroby Parkinsona. Bradykinezja przejawia się w spowolnieniu wykonywania ruchów, spadku zdolności manualnych, drobnych krokach, szuraniu stopami podczas chodu, braku współruchów kończyn. Ponadto może wystąpić akineza, czyli trudność w zapoczątkowaniu dowolnego ruchu.
Sztywność mięśniowa polega na charakterystycznym wzmożeniu napięcia mięśni. Podczas badania i zginania ręki wyczuwalny jest opór tak sztywny, jak rura ołowiana bądź też ruch w stawie "przeskakuje" jak koło zębate. Sztywność mięśniowa może obejmować całe ciało i powodować ból oraz sprzyjać zmęczeniu.
Drżenia spoczynkowe najpierw mają charakter jednostronny i mogą obejmować palce dłoni. Palce wykonują wtedy mimowolnie ruchy, jak gdyby kręciły pigułki. Pojawiają się w spoczynku i wybranych pozycjach ciała. Może je nasilać niska temperatura otoczenia. Drżenia łagodnieją podczas wykonywania jakiejś zamierzonej czynności, a zanikają podczas snu. Mogą obejmować kończyny, ręce, palce, głowę. Istnieje szansa, że ustępują w późniejszym stadium choroby.
W odpowiedzi na toczące się w układzie pozapiramidowym zwyrodnienia, osoba z chorobą Parkinsona przybiera charakterystyczną postawę ciała. Jest to pozycja w przodopochyleniu, z opuszczeniem głowy. Kończyny są podkurczone: kończyny górne przy tułowiu, dolne lekko ugięte w kolanach. Przy chodzeniu nie obserwuje się współruchów kończyn dolnych z górnymi.
Sposób poruszania chorego na ogół jest powolny, niepewny, chwiejny. Czasem może dojść do nagłego przyspieszenia chodu, co grozi upadkami. Pojawienie się niespodziewanej przeszkody lub gwałtownego bodźca często skutkuje przymrożeniem wykonywanej czynności (ang. freezing). Chory wtedy nieruchomieje i nie jest w stanie kontynuować przerwanej czynności.
W nawiązaniu do możliwości ruchowych warto jeszcze wspomnieć o charakterze pisma osoby z chorobą Parkinsona, gdyż także ono może coś wnieść do diagnostyki. Pismo z biegiem czasu staje się drobniejsze, co określamy pojęciem mikrografii. W piśmie możemy także zidentyfikować drżenia, gdyż kształt liter bywa wtedy niedbały, nieregularny, jak gdyby pisany trzęsącą się ręką. Pismo staje się nieczytelne w zaawansowanym stadium choroby. Neurozwyrodnienie w przebiegu choroby Parkinsona powoduje także zaburzenia mowy. Staje się ona monotonna, cicha, traci barwę. Chory czasem mówi szybko i niezrozumiale.
Zubożenie ruchów obejmuje nie tylko chód i wykonywanie normalnych czynności, lecz także funkcje autonomiczne. Jest to widoczne w specyficznej mimice, zmniejszonej częstotliwości mrugania powiekami (wysychanie oczu) i połykania śliny (nagromadzenie i wyciek śliny z jamy ustnej, dławienie). W etapie krańcowym twarz osoby chorej staje się bez wyrazu. Niektórzy określają ją nawet mianem "twarzy pokerzysty". Chory praktycznie nie jest w stanie okazać emocji za pomocą mimiki twarzy. Dodatkowo łojotok, który także wynika z zaburzeń autonomicznych, sprawia, że twarz wygląda jakby była naoliwiona.
Pozostałe objawy fizykalne wynikające z naturalnego przebiegu choroby ujawniają się w osłabieniu motoryki przewodu pokarmowego. Osoby chore cierpią z powodu przewlekłych, ciężkich zaparć. Ponadto pojawia się zaburzenie funkcjonowania pęcherza moczowego, co doprowadza do częstomoczu, nykturii, nagłego parcia na mocz, czasem nietrzymania moczu.
Kolejnym istotnym problemem w przebiegu choroby Parkinsona jest niedociśnienie ortostatyczne. Polega ono na występowaniu osłabienia, zawrotów głowy lub omdlenia podczas nagłych zmian pozycji np. z leżącej na stojącą. Stan ten jest spowodowany nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi i zwykleobserwuje się go rano, od razu po przebudzeniu..
Na zakończenie należy wspomnieć, że choroba przewlekła, która stopniowo odbiera samodzielność i sprawność, jaką niewątpliwie jest choroba Parkinsona, skutkuje pojawieniem się stanów depresyjnych. Choremu doskwiera poczucie smutku i bezsilności. Często czuje się osamotniony i cierpi z powodu tego, że staje się coraz bardziej zależny od innych.
Na podstawie:
|
|
|
|
|
|
