Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym mogą doświadczać wielu trudności przystosowawczych wynikających z ekspozycji na nowe bodźce m.in.: inne dzieci, nowe otoczenie, obowiązki wynikające z uczęszczania do przedszkola. Skutkiem tego może być występowanie zachowań trudnych. Taka sytuacja może być następstwem wielu przyczyn, które diagnosta musi dokładnie ocenić. Przede wszystkim oprócz oceny poziomu rozwoju poznawczego i emocjonalnego zgodnie z wytycznymi psychologii rozwojowej, badacz rozszerza swoją analizę na rodziców m.in.: ich relacje, relacje z dzieckiem, obciążenia genetyczne w rodzinie, przebieg ciąży i porodu i otoczenie dziecka np.: jak radzi sobie w przedszkolu, w kontakcie z rówieśnikami i innymi dorosłymi. Jest to znaczny skrót opisu diagnozy dziecka. Ocena funkcjonowania małego pacjenta składa się z szerokiego spektrum komponentów, jednak skupię się na diagnostyce mikrozaburzeń czynności mózgu.
Różnorodne tempo rozwoju dzieci dodatkowo utrudnia ocenę prognozy dalszego ich funkcjonowania. Dlatego diagnostyka dorosłych osób jest bardziej stabilna, ich rozwój jest zakończony, wszelkie procesy ulegają unormowaniu nawet osobowość uzyskuje swój trwały kształt. W przypadku gdy zaburzenie utrzymuje się określony czas oraz gdy psycholog ma do czynienia z objawami odpowiadającymi danej jednostce chorobowej, proces diagnostyczny jest prostszy. Dodatkowo rozwój dziecka jest na tyle dynamiczny, że dany objaw może po prostu zniknąć po jakimś czasie, jak również może się zaostrzyć lub przeistoczyć w inne zaburzenie. Rozumiejąc jakie są możliwości dynamiki rozwoju danego dziecka niejednokrotnie zdarza się, że diagnoza małego pacjenta jest zmieniana. Wobec tego należy przygotować opiekunów dziecka do ewentualnych zmian w diagnozie, ale tylko w przypadku wątpliwości a nie tzw. "oceny pewnej" spełniającej wymogi ICD-10. Zmiana decyzji diagnostycznej często jest korzystna dla dziecka, gdyż np. skutkuje szybkim przydzieleniem na odpowiednie zajęcia lub rodzaj terapii. Tutaj przede wszystkim należy docenić zalety wczesnej interwencji, nawet jeśli później objawy znikną, duże znaczenie mogła mieć szybka decyzja diagnosty o wdrożeniu danych sposobów pomocy terapeutycznej.
Niestety również zła diagnoza może doprowadzić do negatywnych skutków, takich jak stygmatyzacja rodziców i dziecka, wycofanie się dziecka, przydzielenie niewłaściwych interwencji terapeutycznych, które nie przynoszą pożądanych efektów. Jednak najważniejsze jest by psycholog obserwował efekty swoich decyzji. Mając do czynienia z pacjentem, który się tak intensywnie rozwija należy zaznaczyć opiekunom, że będzie to proces otwarty a nie zamknięty, dopasowany do rozwoju i obecnego funkcjonowania dziecka. Podkreślam, że dotyczy to wątpliwości diagnostycznych a nie diagnozy pewnej, takiej jak stwierdzenie np. zespołu Downa, który jest zespołem wad wrodzonych i w ciągu życia osobniczego nie ulegnie zanikowi. Ponadto zwracam uwagę na złożoność procesu diagnostycznego dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych, a nie na ogólne wytyczne jego prawidłowego przeprowadzenia.
W prawidłowym przebiegu rozwoju psychofizycznego dziecka możliwe są pewne zaburzenia, które mają charakter przemijający, wynikają z dynamiki jego rozwoju. Warto więc poświęcić uwagę problematyce przypadków braku rozpoznania ogniskowego uszkodzenia mózgu u dziecka oraz gdy poziom jego inteligencji jest w normie lub jest nieznacznie obniżony, a mimo to wykazuje ono objawy zaburzeń zachowania, które utrudniają mu codzienne funkcjonowanie.
Pojęcie MBD jest złożone i niejednoznaczne. Przez wiele lat trwa spór jaki nadać kształt pojęciowy temu zjawisku. Bowiem MBD zawiera w sobie wiele zespołów chorobowych i objawów. Brak jest surowych kryteriów rozpoznawania tej dysfunkcji. Jednak mimo różnorodności w nazewnictwie tego zespołu zaburzeń, MBD pozwala wyjaśniać wiele specyficznych trudności występujących u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Przykładowo jedną z teorii wyjaśniających patogenezę dysleksji rozwojowej jest obecność MBD. Mikrozaburzenia czynności mózgu mogą być również podłożem opóźnionego rozwoju mowy, zaburzonego rozwoju psychospołecznego i fizycznego a nawet wyjaśniają występowanie zachowań trudnych.
Zatem jak odnaleźć się w procesie diagnostycznym jeśli obraliśmy drogę podejrzenia MBD. Przede wszystkim należy rozważyć czy jest to zespół czysty tzn.: czy dominuje konkretny objaw, czy też mamy do czynienia z sytuacją, w której występują różne objawy ale żaden nie wyróżnia się stopniem intensywności. W większości przypadków diagnosta spotyka się z tą drugą wersją. Psycholog obserwuje wtedy zaburzenia w wielu sferach funkcjonowania dziecka, które - przypominam - uzyskuje wyniki na poziomie normy intelektualnej lub nieznacznie obniżone. Mimo tego otoczenie dziecka może zauważyć upośledzenie w zakresie: pamięci, myślenia, uwagi, percepcji wzrokowej i słuchowej, koordynacji ruchowej oraz kontroli popędów. Diagnosta może zaobserwować jeden lub więcej objawów w dowolnych konfiguracjach:
Przykładem pacjenta może być chłopiec, który jest w normie intelektualnej, doskonale odnajduje się w przedszkolu, ma wielu kolegów, jest zrównoważony emocjonalnie, reprezentuje bezpieczny styl przywiązania z osobami znaczącymi, jednak ma problemy z dysleksją. Niestety nie dysponujemy takimi narzędziami badawczymi, a nawet jeśli one istnieją, są one zbyt kosztowne by włączyć je w diagnostykę małych pacjentów. Nie można wykazać, gdzie dokładnie w układzie nerwowym albo na jakim etapie rozwoju nastąpiło zdarzenie, które miało wpływ tylko na tę jedną dysfunkcję. Jednak wnikliwe badanie neuropsychologiczne może dać podstawy hipotezie o mikrouszkodzeniu czynności mózgu. Proces ten różni się od oceny funkcjonowania dziecka, które ma podejrzenie konkretnego zaburzenia wskutek uszkodzenia ogniskowego mózgu np. afazja, apraksja. W sytuacji podejrzenia MBD zwracamy uwagę na zachowania odbiegające od normy - czasem nieznacznie. Przede wszystkim oceniamy dyskomfort dziecka i rodziców. Warto pamiętać o rozważnej diagnostyce dziecka w tym wieku, opartej na obiektywnych obserwacjach. Końcową fazą oceny pacjenta jest umiejętne poinformowanie jego opiekunów w zakresie obecnego stanu funkcjonowania i ewentualnej prognozy rozwoju podopiecznego. W takim przypadku rolą psychologa jest redukcja lęku w postaci zastosowania psychoedukacji rodziców. Ponadto należy zaproponować konkretne interwencje psychologiczne np. rehabilitację neuropsychologiczną danej niedomogi poznawczej, czy terapię danego zachowania trudnego.
Etiopatogeneza MBD jest różnorodna. Zaburzenie może nastąpić w wyniku:
Inne nazwy MBD to: „dziecięcy zespół psychoorganiczny”, „wczesne encefalopatie dziecięce”, „zaburzenia fragmentaryczne”, „zaburzenia percepcyjno-motoryczne”, „zespół minimalnych zaburzeń mózgowych”. Omawiane zjawisko często powiązane jest z pojęciami: „dziecka ryzyka”, „dziecka trudnego” czy ze „specyficznymi trudnościami w uczeniu się”.
MBD mogą współtowarzyszyć zaburzenia takie jak: zespół niezgrabności ruchowej, zespół nadpobudliwości psychoruchowej, dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia oraz trudności w adaptacji.
Obecność MBD nie jest wyznacznikiem, że u każdego pacjenta z tym defektem rozwinie się zaburzenie psychiczne. Jedak mikrouszkodzenia czynności mózgu są jedną z wielu hipotez wyjaśniających występowanie psychoz u ludzi młodych: schizofrenii czy choroby afektywnej dwubiegunowej.
Bibliografia:
1. Rowland, L. P. (2004). Neurologia Merritta.(wyd. I polskie). Wyd Med Urban&Partner, Wrocław.
2. Czochańska, J. (Ed.). (1992). Neurologia dziecięca. PTND.
3.Bitniok, M., & Śląski, U. Przegląd zaburzeń mowy na tle neurologicznym u dzieci w różnym wieku. I. Zagadnienia teoretyczne, 83.
4. Wood, D. R., Reimherr, F. W., Wender, P. H., & Johnson, G. E. (1976). Diagnosis and treatment of minimal brain dysfunction in adults: a preliminary report. Archives of General Psychiatry, 33(12), 1453-1460.
5. Seidman, L. J. (1983). Schizophrenia and brain dysfunction: an integration of recent neurodiagnostic findings. Psychological bulletin, 94(2), 195.
|
|
|
|
|
|
