Termin agnozja wywodzi się z greki i znaczy tyle co nieznajomość, nieświadomość. Jest to niezdolność rozpoznawania znanych bodźców przy braku deficytów natury sensorycznej, zaburzeń mowy i uwagi czy upośledzenia funkcji intelektualnych. Agnozja jest wynikiem uszkodzenia okolic kory mózgowej. Pojęcie to zostało po raz pierwszy użyte przez Zygmunta Freuda.
Agnozje można dzielić ze względu na:

1. modalność zmysłową, której dotyczy zaburzenie (n. wzrokowa, dotykowa)
2. rodzaj bodźca ( przedmioty, twarze, etc.)
3. zaburzenia apercepcyjne i asocjacyjne
4. typ funkcji psychicznej ( np. wzrokowo – przestrzenne)

AGNOZJE WZROKOWE

• agnozja przedmiotów: niezdolność rozpoznawania przedmiotów prezentowanych wzrokowo przy zachowaniu rozpoznawania za pomocą dotyku. Pacjenci mają trudności z opisywaniem przedmiotów z pamięci, rysowaniem, opisywaniem ich zastosowania.
• apercepcyjna agnozja wzrokowa: trudności z rozpoznawaniem obiektów jako całości przy zachowanej zdolności dostrzegania jego elementów; Pacjenci przejawiają trudności z rozpoznawaniem kształtu przedmiotów i figur, kopiowaniem rysunków, dobieraniem obiektów do eksponowanych wzorów oraz identyfikowaniem przedmiotów na podstawie nazwy.
• asocjacyjna agnozja wzrokowa: trudności z identyfikowaniem obiektów prezentowanych wzrokowo, zachowane kopiowanie rysunków, dobierania obiektów do wzoru oraz rozpoznawanie przedmiotów za pomocą innych zmysłów. Pacjenci lepiej rozpoznają przedmioty rzeczywiste niż ich przedstawienia w formie rysunków czy obrazów.
• prozopagnozja: utrata zdolności rozpoznawania znajomych twarzy (czasami odbicia własnej twarzy w lustrze), zachowana zdolność odróżniania twarzy od innych bodźców wzrokowych. Pacjenci mogą przejawiać również trudności z rozpoznawaniem elementów w ramach jednej kategorii np. psów, stołów, etc., a także problemy z rozpoznawaniem przedmiotów przedstawionych w niecodzienny dla siebie sposób.
• agnozja kolorów ( achromatopsja): niezdolność różnicowania kolorów lub trudności z ich nazywaniem. Może przejawiać się na dwa sposoby. Po pierwsze, jako niezdolność prawidłowego nazywania barw lub ich identyfikowania na podstawie podanej przez kogoś nazwy przy zachowaniu zdolności różnicowania barw i odcieni. Po drugie, jako utrata postrzegania barw. Pacjenci nie widzą kolorów, nie odróżniają odcieni, postrzegają otaczający świat jako szary, pozbawiony kolorów.
• zespół pomijania stronnego: zaburzenia, które objawia się brakiem reakcji na nowe lub istotne bodźce po stronie przeciwnej do miejsca uszkodzenia w mózgu. Czasami pacjenci nie zdają sobie sprawy z istniejących deficytów. Do objawów pomijania stronnego należą:
  • nieuwaga stronna – niereagowanie na bodźce wzrokowe działające z jednej strony
  • połowiczne pomijanie przestrzeni – ignorowanie lewej strony przestrzeni
  • wygaszanie – brak reakcji na bodźce ze strony przeciwległej do uszkodzonej półkuli podczas jednoczesnego podawania dwóch bodźców
  • akinezja połowiczna – trudności ze spontanicznym używaniem kończyny, która znajduje się po stronie przeciwnej do miejsca uszkodzenia
  • allestezja – ma miejsce w sytuacji gdy pacjent stymulowany po stronie przeciwległej do uszkodzenia lokalizuje bodźce w drugiej połowie ciała np. odczuwa ból w „zdrowej” kończynie.

AGNOZJE SŁUCHOWE

• nierozróżnianie dźwięków otoczenia: trudności w rozpoznawaniu i różnicowaniu dźwięków wydawanych przez przedmioty znajdujące się w otoczeniu. Pacjenci nie przejawiają objawów afazji, nie stwierdza się u nich deficytów sensorycznych i zaburzeń w rozpoznawaniu obiektów na podstawie innych modalności zmysłowych (wzrokowej, dotykowej).
• głuchota korowa: niezdolność rozpoznawania wszystkich rodzajów bodźców słuchowych (werbalnych i niewerbalnych) przy braku objawów afazji i prawidłowym identyfikowaniu bodźców docierających innymi kanałami zmysłowymi
• amuzja: niezdolność do oceny różnych cech dźwięków muzycznych. Może jej towarzyszyć agnozja dźwięków otoczenia, afazja lub czystą głuchotą słów. Problemy pojawiają się także podczas odtwarzania melodii i śpiewania.

AGNOZJE DOTYKOWE

• agnozja dotykowa: trudności w różnicowaniu przedmiotów za pomocą dotyku lub rozpoznawaniu poszczególnych właściwości przedmiotów (np. wielkość, kształt, struktura) przy braku zaburzeń funkcji sensorycznych, zaburzeń mowy i upośledzenia funkcji intelektualnych.
• astereognozja: trudności w identyfikowaniu przedmiotów za pomocą dotyku przy braku zaburzeń sensorycznych, językowych, uwagi czy intelektu. U źródeł tego zaburzenia leży brak możliwości syntetyzowania wrażeń dotykowych w kształt oraz trudności z sumowaniem wrażeń przestrzennych. Pacjent jest w stanie rozróżnić poszczególne właściwości przedmiotu, a także często potrafi narysować przedmiot trzymany w dłoni i nazwać rysunek. Rozpoznawanie przedmiotu nie przebiega jednak w sposób aktywny: pacjenci zapoznają się z przedmiotami w sposób stereotypowy bądź też nie wykazują zainteresowania nimi. Astereognozji często towarzyszą zaburzenia przestrzenne.

Aby lepiej zrozumieć czym jest agnozja i jak wygląda funkcjonowanie osób cierpiących na tego typu zaburzenia, warto sięgnąć do książek Olivera Sacksa - brytyjskiego neurologa, autora popularnonaukowych książek z dziedziny neurologii i neuropsychologii. W najbardziej znanej z nich, noszącej tytuł „Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem”, opowiada o człowieku cierpiącym na prozopagnozję. Z kolei w „Wyspie daltonistów i wyspie sagowców” opisuje społeczność, której członkowie cierpią na achromatopsję. Natomiast w „Muzykofilii” jednym z bohaterów jest osoba z amuzją, dla której każda symfonia brzmi jak brzęk rondli i pokrywek… Te literackie opisy przypadków powinny stanowić obowiązkowy punkt w edukacji każdego neuropsychologa i neurologa.