Negatywny wpływ narkotyków i innych substancji psychoaktywnych na organizm i psychikę jest powszechnie znany, jednak wiedza ta nie powstrzymuje ludzi przed zażywaniem ich. Do korzystania z używek może prowadzić aktualna moda, presja otoczenia albo przypadek. Młodzież ma tendencję do eksperymentowania i przekraczania granic, a "zakazany owoc" jakim są narkotyki jest szczególnie atrakcyjny. Mogłoby się wydawać, że zainteresowanie narkotykami powinno maleć, jest jednak inaczej i coraz to nowe substancje zyskują popularność.
Ale co z ludźmi, którzy spróbowali i nie mogą "rzucić"? Uzależnienie od narkotyków, alkoholu i innych używek to jeden z większych problemów społecznych na przestrzeni wieków. Można wyróżnić uzależnienie psychiczne, które polega na odczuwaniu silnej potrzeby wykonywania różnych czynności lub spożywania określonej substancji oraz uzależnienie fizyczne, które można zdefiniować w podobny sposób, ale odstawienie danej czynności lub substancji powoduje liczne dolegliwości fizjologiczne jak np. drżenie mięśni, mdłości, ból, bezsenność.
Niektóre narkotyki prowadzą wyłącznie do uzależnienia psychicznego. Należą do nich m.in. amfetamina i kokaina. Środkami silnie uzależniającymi fizycznie są heroina, morfina, niektóre leki psychotropowe (np. benzodiazepiny) i nasenne (np. barbiturany).
Na temat mechanizmu uzależnienia powstało wiele teorii. Jedna z najstarszych zakłada, że uzależnienie wynika z potrzeby organizmu do redukcji dyskomfortu, który jest skutkiem stresu . Ta teoria ma jednak wiele mankamentów i trudno potwierdzić ją na drodze naukowej.
Teoria, która znajduje potwierdzenie w badaniach jest dziełem Di Chiara i North. Badacze zauważyli, że powstawanie uzależnienia opiera się na systemie nagrody, który składa się z dwóch faz. Pierwszą z nich jest faza apetytywna, czyli poszukiwanie źródła zaspokojenia, a już sama ta czynność może wywoływać przyjemność. Drugim etapem jest faza konsumacyjna, która polega na zaspokajaniu potrzeby.
Głównym czynnikiem prowadzącym do wystąpienia uzależnienia jest obrona organizmu (ośrodkowego układu nerwowego) przed działaniem danej substancji. OUN obniża poziom przyjemności uzyskiwanej przy zażyciu narkotyku poprzez np. zmniejszenie wrażliwości receptorów na dany bodziec. Stopniowe zwiększanie się różnicy pomiędzy nagrodą (przyjemnością) oczekiwaną, a nagrodą uzyskiwaną sprawia, że organizm musi przyjąć większą dawkę substancji, żeby zaspokoić potrzebę i zaczyna odczuwać coraz silniejszy przymus zdobywania narkotyku.
Z neurobiologicznego punktu widzenia najważniejszą strukturą dla procesu uzależniania się jest układ nagrody, który obejmuje jądra brzuszne nakrywki (VTA), jądra półleżące, które łącza się z korą mózgu i część ciała migdałowatego.
Przy podaniu narkotyku dochodzi do pobudzenia jąder brzusznych nakrywki, co powoduje wysłanie dopaminy (głównego neuroprzekaźnika układu nagrody) do neuronów jąder półleżących, które przekazują ją dalej do kory przedczołowej, co w efekcie prowadzi do odczuwania przyjemności.
Jądra półleżące mają zdolność hamowania zwrotnego jąder brzusznych, więc jeżeli dany narkotyk będzie silnie działać na tę strukturę i będzie przyjmowany często aktywność jąder VTA zmniejszy się, co sprawi, że poziom odczuwanej przyjemności również zmaleje.
Szczególnie niebezpiecznym i trudnym do leczenia jest uzależnienie od opiatów, których zażywanie i odstawienie powodują szereg fizjologicznych konsekwencji. Stymulacja jąder brzusznych przez opioidy może prowadzić do pobudzenia ogólnego układu nagrody, który działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Wzrost stężenia dopaminy powoduje wydzielanie się dynorfin, czyli substancji silnie działających na receptor kappa. Te z kolei hamują zwrotnie aktywność VTA. Po zażyciu opioidu, który pobudzi zarówno jądra brzuszne nakrywki, jak i jądra półleżące dojdzie do zahamowania wydzielania dopaminy i zwiększenia stężenia niektórych neuroprzekaźników, przez co poziom dynorfin również wzrośnie.
Stałe zażywanie opioidów takich, jak np. opium, morfina lub heroina, które blokują wyrzuty dopaminy powoduje trwałe i poważne zmiany w mózgu. Po długotrwałym przyjmowaniu tych narkotyków leczenie bywa często nieskuteczne i jedyną metodą zwalczenia uzależnienia jest podawanie osobom chorym substytutu danego narkotyku.
Nagłe odstawienie opiatów powoduje silny zespół abstynencji, który objawia się m.in. bólami żołądka, niepokojem, agresją, mdłościami, skokami ciśnienia i dreszczami, dlatego ważne jest, aby w celu zwiększenia bezpieczeństwa osoby uzależnionej odstawienie odbywało się pod okiem lekarza.
Literatura:
|
|
|
|
|
|
