Stwardnienie rozsiane  (multiple sclerosis, SM)  jest przewlekłą, zapalną, autoimmunologiczną chorobą ośrodkowego układu nerwowego. Objawia się wieloogniskowym uszkodzeniem istoty białej, co skutkuje zaburzonym przepływem impulsów nerwowych. Poza zaburzeniami ruchu, czucia i widzenia, a także przewlekłym zmęczeniem i objawami o charakterze poznawczym i afektywnym, SM wiąże się z dysfunkcjami seksualnymi.

U kobiet z SM często występują zaburzenia pobudzenia seksualnego, fizjologicznie objawiające się spadkiem stopnia lubrykacji. Literatura sugeruje, że charakter tych objawów może być ściśle związany z lezjami tkanki nerwowej, które są specyficzne dla SM.

Neuroanatomia żeńskich zachowań seksualnych

Wiedza o neuroanatomi zachowań seksualnych w znacznej mierze czerpana jest z badań na zwierzętach. Zachowania seksualne aktywowane są w obszarach podkorowych – przyśrodkowym polu przedwzrokowym, okołokomorowym i brzuszno-przyśrodkowym jądrze podwzgórza, amygdali, jądrze półleżącym przegrody oraz obszarach śródmózgowia (za: Winder i in., 2016). Zdrowe kobiety w stanie pobudzenia seksualnego wykazują zwiększoną aktywację kory przedczołowej i orbitofrontalnej, potyliczno-skroniowych obszarów wzrokowych, a także w rejonów ośrodkowej sieci autonomicznej – wyspy, zakrętu obręczy i podwzgórza (Karama i in., 2002; Park i in., 2001: za: Winder i in., 2016).

Dotychczasowe badania podejmowały już temat związku między zmianami neuroanatomicznymi a dysfunkcjami seksualnymi w SM. Opisano już m.in. związek tego rodzaju zaburzeń z atrofią mostu (Zivadinov i in., 2003; Zorzon i in., 2003, za: Winder i in., 2016).  Z kolei anorgazmię tłumaczono lezjami w obszarze pnia mózgu oraz drogi korowo-rdzeniowej (Barak i in., 1996, za: Winder i in., 2016).

Opisywane badanie dotyczy niebadanego dotychczas związku atrofii tkanki mózgowej ze zmianami w zakresie pobudzenia seksualnego i lubrykacji (podstawowego wskaźnika fizjologicznego) u kobiet z diagnozą SM.

Przebieg i wyniki badania

W analizie badania uwzględniono wyniki 44 aktywnych seksualnie kobiet w wieku 18 - 65 lat, z diagnozą remitująco-nawracającej lub wtórnie postępującej postaci SM. U badanych kobiet zmierzono subiektywną ocenę pobudzenia seksualnego oraz poziom lubrykacji. Wykorzystano skalę do oceny funkcjonowania seksualnego kobiet (Female Sexual Function Index – FSFI). Badane osoby zostały także poddane badaniu MRI (Magnetic Resonance Imaging), które obejmowało mózg oraz rdzeń kręgowy. Umożliwiło to określenie lokalizacji lezji.

Analiza otrzymanych danych wykazała dodatnią korelację między pobudzeniem seksualnym i stopniem lubrykacji (p<0.001). Pobudzenie seksualne i wskaźnik lubrykacji nie korelowały natomiast z wiekiem, czasem trwania choroby, wynikiem w Skali Depresji Becka (Beck Depression Scale – BDI), wynikiem w skali mierzącej niepełnosprawność fizyczną w SM (Expanded Disability Status Scale) oraz z całkowitym poziomem lezji tkanki nerwowej (p>0.05). Punkty w skali mierzącej stopień lubrykacji (ale nie pobudzenie seksualne) ujemnie korelowały z wynikami osiąganymi w kwestionariuszu mierzącym wpływ SM na aktywność seksualną i związaną z nią satysfakcję (The Multiple Sclerosis Intimacy and Sexuality Questionnaire). 34,1% pacjentek miało depresję (mierzoną za pomocą BDI). Pobudzenie seksualne i lubrykacja nie różnicowały osób z depresją i bez jej objawów (p>0.05).

Badanie MRI wykazało, że lezje tkanki najczęściej zlokalizowane są w okolicach okołokomorowych, szczególnie w ciemieniowej istocie białej, wyspie, spoidle wielkim, istocie szarej okołowodociągowej. Ponad 40% badanych kobiet miało lezje w szyjnym odcinku rdzenia kręgowego, ponad 11 % -w odcinku piersiowym, a prawie 23% - w kilku odcinkach jednocześnie. Wyniki w skali pobudzenia seksualnego i lubrykacji nie różniły się u pacjentek ze zmianami na poziomie rdzenia kręgowego i kobiet bez takich zmian. Lokalizacja zmian na różnych odcinkach rdzenia kręgowego także nie miała wpływu na badane zmienne.

Zdecydowana większość zmian, które korelowały z obniżonym pobudzeniem seksualnym obejmowała istotę szarą. Spadek ilości punktów w skali pobudzenia seksualnego był związany z większą utratą tkanki nerwowej, szczególnie w okolicach prawej i lewej kory wzrokowej oraz okolicach formacji hipokampa. Mniejsze obszary lezji skorelowane z obniżonym pobudzeniem zidentyfikowano w prawym zakręcie prostym, prawej wyspie, prawym i lewym hipokampie, lewej amygdali, prawym klinku i przedklinku, a także prawym jądrze ogoniastym, lewej skorupie i prawej okolicy skroniowej.

Podobnie jak w przypadku zmiennej pobudzenia seksualnego, większość zmian związanych z niższym wynikiem na skali mierzącej stopień lubrykacji zlokalizowana była w istocie szarej. Większe obszary lezji obejmowały lewą korę wyspy oraz istotę białą pod korą wyspy, skorupę, lewy górny zakręt skroniowy i lewy hipokamp. Mniejsze obszary lezji zlokalizowano w lewym zakręcie prostym, prawej i lewej korze przyhipokampalnej, prawej amygdali, okolicach prawej i lewej bruzdy ostrogowej, lewym klinku, prawym zakręcie językowatym, prawym i lewym górnym zakręcie potylicznym i wrzecionowatym, a także prawym przedklinku, prawej skorupie, prawym górnym i przyśrodkowym zakręcie skroniowym.

Dyskusja i implikacje badania

Wyniki przytoczonego badania dostarczają ogromnej ilości informacji dotyczących neuroanatomicznych korelatów dysfunkcji seksualnych pojawiających się w grupie kobiet chorujących na SM. W badaniu uwzględniono analizę związku pomiędzy obszarami lezji oraz wynikami, jakie badane pacjentki uzyskały na skali pobudzenia seksualnego oraz poziomu lubrykacji pochwy. Osłabiona pobudliwość seksualna była najsilniej związana z lezjami w obszarach płata wzrokowego. Natomiast słabsza lubrykacja – z lezjami płata wyspy. Ponadto zidentyfikowano szereg innych neuroanatomicznych korelatów dysfunkcji seksualnych w SM. Wyniki sugerują, że osłabienie pobudzenia seksualnego jest mocno związane z lezjami w obszarach odpowiedzialnych za integrację bodźców wzrokowych i kierowanie uwagi w ich stronę. Z kolei problemy z odpowiednim stopniem lubrykacji korelują z utratą tkanki nerwowej w obszarach zaangażowanych w generowanie fizjologicznego stanu podniecenia seksualnego.

Wyniki sugerują, że dysfunkcje w sferze seksualnej, które często dotykają osoby z SM, są związane głównie z lezjami pewnych obszarów mózgu. Zaskakująco nie wykryto związku tego rodzaju objawów z wiekiem, objawami depresyjnymi, zmianami na poziomie rdzenia kręgowego, a także z czasem trwania choroby i dotkliwością objawów.

Na podstawie:

Winder, K., Linker, R. A., Seifert, F., Deutsch, M., Engelhorn, T., Dörfler, A., Lee, D-H., Hösl, K.M., Hilz, M. J. (2016). Neuroanatomic Correlates of Female Sexual Dysfunction in Multiple Sclerosis. Annals of Neurology.

Literatura:

Barak, Y., Achiron, A., Elizur, A., Gabbay, U., Noy, S., Sarova-Pinhas, I. (1996). Sexual dysfunction in relapsing-remitting multiple sclerosis: magnetic resonance imaging, clinical, and psychological correlates. Journal of Psychiatry and Neuroscience, 21(4), 255.

Karama, S., Lecours, A. R., Leroux, J. M., Bourgouin, P., Beaudoin, G., Joubert, S., Beauregard, M. (2002). Areas of brain activation in males and females during viewing of erotic film excerpts. Human brain mapping, 16(1), 1-13.

Park, K., Kang, H. K., Seo, J. J., Kim, H. J., Ryu, S. B., Jeong, G. W. (2001). Blood-oxygenation-level-dependent functional magnetic resonance imaging for evaluating cerebral regions of female sexual arousal response. Urology, 57(6), 1189-1194.

Zivadinov, R., Zorzon, M., Locatelli, L., Stival, B., Monti, F., Nasuelli, D., Tommasi, M. A., Bratina, A., Cazzato, G. (2003). Sexual dysfunction in multiple sclerosis: a MRI, neurophysiological and urodynamic study. Journal of the neurological sciences, 210(1), 73-76.

Zorzon, M., Zivadinov, R., Locatelli, L., Stival, B., Nasuelli, D., Bratina, A., Bosco, A., Tommasi, M. A., Pozzi Mucelli, R. S., Ukmar, M., Cazzato, G. (2003). Correlation of sexual dysfunction and brain magnetic resonance imaging in multiple sclerosis. Multiple sclerosis, 9(1), 108-110.