Połykanie pokarmu i płynów jest jedną z podstawowych czynności organizmu. Gdybyśmy nic nie pili i jedli, mogłoby to skutkować różnymi powikłaniami wynikającymi z odwodnienia i niedożywienia. Połykanie jest procesem dowolnym i mimowolnym, w którego przebiegu współdziałają m.in. mięśnie twarzy, języka, gardła i wreszcie przełyku oraz mięśnie oddechowe. Ośrodkowy układ nerwowy sprawuje fizjologiczną kontrolę nad funkcjonowaniem mięśniówki odpowiadającej za prawidłowe, wydolne połykanie.
 
O dysfagii mówimy wówczas, gdy dochodzi do utrudnienia przedostawania się kęsów posiłku z jamy ustnej do żołądka. Jest częstym objawem chorób przełyku, jak również towarzyszy silnym stanom emocjonalnym. Dysfagia może dotyczyć trudności z przechodzeniem pokarmu z jamy ustnej do przełyku bądź też „wędrówki” kęsów przez przełyk (już za jamą ustną i gardłem).
Zatem w oparciu o fazy połykania pokarmów wyróżniamy: w pierwszym przypadku dysfagię przedprzełykową, zwaną też górną lub ustno-gardłową; natomiast w drugim – dysfagię dolną, przełykową.
 
Przyczyny dysfagii
 
Połykanie jest kontrolowane przez ośrodkowy układ nerwowy.  W główniej mierze zależy od jego funkcjonwania, jak również funkcjonowania mięśniówki przewodu pokarmowego i budowy anatomicznej przełyku oraz narządów z nim sąsiadujących. Do zaburzeń połykania w fazie ustno-gardłowej dochodzi w wyniku:

 
Gdy pokarm dotrze do przełyku, jego dalsze przechodzenie przez przełyk również może być utrudnione. Wędrówka pokarmu przez przełyk jest niezalneżna od naszej woli i jest kontrolowana przez OUN. Zależy też od struktury anatomicznej przełyku. Zwykle do przyczyn dysfagii na tym poziomie zaliczamy:

 
Objawy dysfagii
 
Zaburzenia połykania są niebezpieczne dla człowieka, gdyż nierzadko doprowadzają do odwodnienia, niedożywnienia, czy też infekcji układu oddechowego na skutek aspiracji treści pokarmowej.
 
Podstawowym objawem dysfagii jest utrudnienie lub niemożność połykania pokarmu pogryzionego, papkowatego, wody i w końcu – całkowitej niemożności połykania. Może temu towarzyszyć uczucie dyskomfortu, krztuszenia się i dławienia, jak również wypływanie pokarmu przez nos podczas przyjmowania posiłku.
 
Do pozostałych objawów współwystępujących z zaburzeniami połykania, zalicza się takie jak:

 
Identyfikowanie przyczyn i diagnostyka
 
Jeśli dysfagia jest spowodowana występowaniem ciała obecego w drogach pokarmowych, wówczas należy się zgłosić do lekarza. Konieczne będzie ewakuowanie ciała obcego np. wykonanie zdjęcia rentgenowskiego i badania endoskopowego.
 
Dysfagia narastająca powoli i stopniowo może świadczyć o rozwijaniu się zmian nowotworowych. Wówczas lekarz zleca wykonie badania obrazowego (radiologiczne z wykorzystaniem kontrastu) i endoskopowego (ezofagoskopia) z pobraniem wycinków do badań histopatologicznych lub próbek do badań mikrobiologicznych. Powinna również zostać wykonana fluoroskopowa ocena żucia oraz połykania pożywienia o różnej konsystencji, od płynów, po łykowate mięso. Jeśli są wskazania, zlecana jest także tomografia komputerowa śródpiersia.
 
W przypadku chorób neurologicznych, dysfagia może występować już na stałe, a np. w przypadku chorych z udarem mózgu – może ustąpić. Wtedy duże znaczenie ma diagnoza i terapia logopedyczna.
 
Odczucie przeszkody w gardle, która nie utrudnia połykania wskazuje na tzw. „kulę gardłową”, charakterystyczną dla osób zmagających się z jakąś chorobą lub zaburzeniem psychicznym (np. osobowość obsesyjna, depresja, stany lękowe). Aby to stwierdzić, lekarz powinien wykluczyć wszystkie inne przyczyny dysfagii, a pacjent – zostać rzetelnie zbadany przez psychiatrę i psychologa.
 
Możliwości leczenia
 
Leczeniem jest skuteczna terapia podstawowej choroby. Ponadto pacjent powinien znaleźć się pod opieką doświadczonego logopedy, terapeuty karmienia. Zaleca się unikanie pokarmów o konsytencji trudnej do połknięcia i zwiększających ryzyko zachłyśnięcia. Konsystencja pokarmów zależy więc od możliwości pacjenta – pokarmy stałe mogą być mielone, siekane, przecierane lub miksowane – gęste lub bardziej wosniste. Trzeba też zadbać o właściwą podaż kalorii stosując m.in. odżywki przemysłowe.
Chory powinien zostać nauczony jak poprawić koordynację połykania oraz minimalizowac ryzyko krztuszenia i zachłystywania podczas spożywania posiłku. Przykładowo – cofnięcie żuchwy przed połknieciem wspomaga zamnknięcie krtani i otwarcie górnej części przełyku. Z kolei podwójne przełykanie każdego kęsa pokarmu pozwala na całkowite opróżnienie jamy ustnej i gardła. Do przyjmowania posiłków należy siedzieć lub zadbać o uniesienie górnej połowy ciała w przypadku chorego leżącego, zarówno podczas jak i po posiłku.
Jeśli mimo starań nadal występują poważne problemy z połykaniem, wówczas rozważa się założenie sondy dożołądkowej, a następnie wykonanie przezskórnej endoskopowej gastrostomii.
 
Opracowano na podstawie: