Rytm języka

Ważnym elementem oceny gotowości szkolnej dzieci jest sprawność językowa. Dziecko, przestępując próg szkoły, powinno posiadać odpowiedni dla swego wieku zasób słów, używać go w adekwatny sposób, wyrażać swoje myśli i wykonywać proste operacje logiczne na podstawie uzyskanych informacji[1]. Dzięki tym zdolnościom dziecko może przystąpić do nauki fundamentalnej dla dalszej edukacji umiejętności czytania. Na poziomie neuronalnym w kształtowaniu lingwistycznym kluczową rolę odgrywa przetwarzanie fonologiczne, czyli zdolność odróżniania poszczególnych komponentów języka, np.: sylab. W badaniach z udziałem dzieci w wieku przedszkolnym (3-4 lata) okazało się, że duże znaczenie dla przetwarzania fonologicznego ma umiejętność rozpoznania i utrzymania rytmu. Dzieci, które miały większe problemy z dostosowaniem się do zasłyszanego rytmu uderzeń w bęben typu konga, wykazywały mniejszą gotowość czytelniczą[2]. Badania nad związkiem między poczuciem rytmu a zdolnościami językowymi trwają już od jakiegoś czasu[3]. Na łamach Journal of Cognitive Neuroscience czytamy o próbach zlokalizowania neuronalnych korelatów sprawności synchronizacji rytmicznej oraz związku między poczuciem rytmu a zdolnościami językowymi[4].

Świadomość i poczucie rytmu nie są jednorodne u wszystkich ludzi. Zróżnicowanie oraz różnego rodzaju ograniczenia w tym względzie może sugerować, że wyczucie rytmu stanowi konstelację odmiennych zdolności, którymi mogą zawiadywać zróżnicowane ścieżki neuronowe. Naukowcy z Northwestern University proponują model, w którym bodźce dźwiękowe są przetwarzane na dwóch poziomach. Precyzyjna synchronizacja z zasłyszanym rytmem wymaga szybkiej obróbki, za którą odpowiedzialna miałaby być aktywność potencjałów wywołanych podążających za słyszaną częstotliwością odwzorowującą bodźce (ang. frequency-following response). Z drugiej strony niezbędna okazuje się integracja całej sekwencji rytmu podlegająca wolniejszemu przetwarzaniu na poziomie kory mózgowej (ang. cortical evoked response).

Sześć testów

Zespół badawczy sprawdzał te neuronalne podstawy przetwarzania rytmu na grupie sześćdziesięciu czterech osiemnastolatków. Zostali oni poddani komplektowi testów na poczucie rytmu. Czterdzieści dziewięć osób zostało poddanych dodatkowym testom lingwistycznym i poznawczym. Badani mieli za zadanie odpowiednio reagować (uderzeniami dłoni) na słyszane w słuchawkach jednostajne uderzenia. W teście synchronizacji (ang. synchronization) musieli dopasować uderzenia do odbieranych bodźców. Podobnie w teście zmiany tempa (ang. tempo adaptation), gdzie dostosowywali bębnienie do zwalniającego lub przyspieszającego rytmu uderzeń. W teście przesunięcia czasowego (ang. time adaptation) badani mieli utrzymać rytm mimo tego, że niektóre słyszane uderzenia występowały odrobinę wcześniej lub później. Następnie uczestnicy bębnili ,utrzymując zadany takt (ang. beat synchronization). Musieli uderzać na początku taktu bez względu na słyszane jego zagęszczenia. W kolejnym teście badani wybijali całe sekwencje uderzeń (ang. drumming to sequences). Wsłuchując się początkowo w prezentowany rytm mieli go rozpoznać i dostosować rytm wybijany dłonią. W ostatnim teście (ang. sequence memory) uczestnicy wsłuchiwali się w powtarzany trzykrotnie rytm i zapamiętywali, by następnie go odtworzyć w luce między trzecim a czwartym powtórzeniem sekwencji.

Ilustracja 1: Schemat prezentowany bodźców i oczekiwanych reakcji dla każdego z sześciu testów rytmicznych[5].

Grupa osób poddana testom lingwistycznym i poznawczym nazywała szybko znane sobie obiekty, łączyła zasłyszane jednostki językowe w słowa czy usuwała nadmiarowe jednostki z prezentowanym słów. Sprawdzano również zdolności czytania poprzez głośne odczytywanie słów czy bezsensownych form językowych oraz zasoby pamięci roboczej przez powtarzanie wspak sekwencji cyfr i znaków.  W końcu metodą backward maskingu testowano zdolności percepcyjne uczestników.

Rezultaty

Badacze Uniwersytetu Northwestern wyodrębnili dwa czynniki, których wykorzystanie było konieczne do wykonania testów: sprawność synchronizacji (ważna w teście synchronizacji, zmiany tempa, przesunięcia czasowego i utrzymywania taktu) oraz sprawność sekwencjonowania (ważna w testach sekwencji uderzeń oraz pamięci). Uczestnicy z mocniejszą sprawnością sekwencjonowania istotnie lepiej radzili sobie z zadaniami wykorzystującymi zasoby pamięci roboczej oraz zdolności czytania. Natomiast ci z lepszą zdolnością synchronizacji osiągali lepsze rezultaty w zadaniu z użyciem backward masking. To u nich, zgodnie z przewidywaniami przetwarzanie bodźców przebiegało szybko. Naukowcom nie udało się jednak zaobserwować żadnego związku między zdolnościami synchronizacyjnymi a językowymi. Nieco wbrew oczekiwaniom to sekwencjonowanie okazało się mieć związek z pamięcią werbalną. Stąd naukowcy z nadzieją stwierdzają, że ćwiczenie pamięci w zapamiętywaniu rytmów może wzmacniać zdolności zapamiętywania słów.