Ciąża jest stanem w którym dochodzi do wielu przemian hormonalnych w organizmie, co w pewien sposób oddziałuje na samopoczucie kobiet i ich zdrowie. Jeśli kobieta choruje na padaczkę i decyduje się zajść w ciążę powinna się do tego dobrze przygotować współpracując ze swoim neurologiem i ginekologiem-położnikiem, a także pozostawać pod ich opieką przez cały ten okres. Ciążę warto zaplanować – najlepiej po ustabilizowaniu choroby i czasie wolnym od napadów. Na początku ciąży powinno się zbadać poziom leku we krwi i w zależności od potrzeb modyfikować jego dawkę. Zwiększanie dawki podczas ciąży zwykle jest później wyrównywane w lub po połogu. Zawsze należy mieć na uwadze, że ciąża u kobiety z padaczką jest tzw. ciążą wysokiego ryzyka.
 
Leki a rozwój płodu
 
Z powodu działania niektórych leków przeciwpadaczkowych (karbamazepina i kwas walproinowy) może dojść do rozwinięcia się wad cewy nerwowej. Aby temu zapobiec zalecana jest suplementacja kwasu foliowego w dawce 5 miligramów na dobę, w okresie starań o dziecko, jak również w ciąży (zwłaszcza na jej początku i przy podejrzeniu ciąży). Istnieją ogromne szanse na urodzenie dziecka zdrowego, bez poważnych wad wrodzonych.
Ciężarna chora na padaczkę powinna stosować najmniejszą skuteczną dawkę leku lub leki o przedłużonym działaniu, aby nie dopuszczać do gwałtownych wahań stężenia leku we krwi. Warto wiedzieć, że dawka kwasu walproinowego poniżej 1000 miligramów zmniejsza ryzyko wystąpienia rozszczepu kręgosłupa u płodu.
Należy wspomnieć, że ryzyko wystąpienia poważnych wad płodu w populacji ogólnej, wynosi około 2-3%. Natomiast u kobiet leczących się tylko jednym lekiem przeciwpadaczkowym ryzyko zwiększa się dwa razy i rośnie jeśli kobieta przyjmuje więcej leków.
 
Badania prenatalne
 
Duże znaczenie przypisuje się badaniom prenatalnym u kobiet chorujących i leczących się z powodu padaczki. Kobietom leczonym kwasem walproinowym i karbamazepiną zaleca się wykonanie badania ultrasonograficznego o wysokiej rozdzielczości, dzięki czemu możliwe jest wykrycie bezmózgowia około 11 tygodnia ciąży, pozostałych wad cewy nerwowej: 16-18 tydzień ciąży oraz wad serca: 18-20 tydzień ciąży. Ponadto badany jest poziom alfafetoproteiny we krwi matki w 18 tygodniu ciąży, co także pozwala na wykrycie wad cewy nerwowej u dziecka.
 
Ciąża a napady padaczkowe
 
Częstotliwość napadów padaczkowych podczas ciąży może pozostawać bez zmian, ulegać zmniejszeniu lub zwiększeniu (około 20% pacjentek), co ma związek ze zmianami hormonalnymi charakterystycznymi dla okresu ciąży. Jeśli podczas ciąży pojawi się napad padaczkowy, wówczas pacjentka musi zostać rzetelnie zdiagnozowana w kierunku rzucawki, krwotoku podpajęczynówkowego, zakrzepicy, wad naczyniowych i strukturalnych mózgu.
 
Podczas napadu padaczkowego zarówno ciężarna jak i płód mogą doświadczyć urazów mechanicznych. Dochodzi także do niedotlenienia płodu. Ponadto u kobiet chorych na padaczkę może wystąpić poród przedwczesny,  poronienia samoistne czy też przedwczesne odklejenie się łożyska. Zatem rzetelna kontrola stanu zdrowia stanowi podstawę opieki prenatalnej. Rozwiązanie ciąży następuje zwykle poprzez cięcie cesarskie. Ryzyko wystąpienia napadu podczas porodu siłami natury jest niskie. Zazwyczaj dochodzi do niego z powodu wyczerpania, odwodnienia i braku współpracy kobiety z personelem medycznym.
 
Karmienie piersią i opieka nad dzieckiem
 
Leki przeciwpadaczkowe przenikają do mleka matki, jednak w dużo mniejszym stężeniu niż przez łożysko. Warto wiedzieć, że dziecko podczas ciąży dostało już pewną dawkę leków przeciwpadaczkowych, zatem karmienie piersią przez mamę przyjmującą te leki w pewien sposób zapobiega wystąpieniu objawów abstynencyjnych u dziecka.
Należy wspomnieć, że leki takie jak prymidon i fenobarbital również przenikają do mleka matki i mogą powodować nadmierną senność u karmionych przez nią dzieci. Wówczas lekarz może podjąć decyzję o zmianie leku.
 
Opieka nad dzieckiem
 
Kobieta mająca padaczkę może sprawować opiekę nad dzieckiem Musi jednak w swoje życie wdrożyć pewne zmiany, które pozwolą jej zapewnić bezpieczeństwo sobie i dziecku.
Oprócz tego, że kobieta musi skrupulatnie zażywać leki i kontrolować swój stan zdrowia u lekarzy, powinna też nosić bransoletkę z informacją o chorobie i danymi osoby, do której w razie potrzeby należy zadzwonić. Kobieta nie może się przeciążać, musi zadbać o wypoczynek i dostatecznie długi sen. W tym miejscu powinna się otworzyć na pomoc bliskich osób w opiece nad dzieckiem.
 
Nie bez znaczenia jest miejsce i pozycja ciała podczas karmienia dziecka. Trzeba to robić w stabilnej i wygodnej pozycji np. na siedząco w głębokim fotelu lub na leżąco w łóżku, można też usiąść na podłodze. W nocy lub rano po obudzeniu najlepiej wziąć dziecko do łóżka. Warto przed snem odciągnąć mleko z piersi i w razie potrzeby podgrzać. Wtedy dziecko może zostać nakarmione przez tatę. Mleko sztuczne również może przygotować i podać dziecku partner. Jeśli kobieta jest samotną matką, wówczas powinna pozostawić dziecko w łóżeczku, przygotować mieszankę i nakarmić dziecko u siebie w łóżku. Odradza się kobietom częste noszenie dziecka na rękach, zwłaszcza po schodach. Wszystko po to, aby zapobiegać i minimalizować urazy, do których może dojść w wyniku napadu padaczkowego u kobiety.
 
Pozostałe czynności pielęgnacyjne także wymagają zorganizowania. Przed przewinięciem dziecka trzeba wszystko sobie przygotować w zasięgu ręki. Najlepiej przewijać dziecko na podłodze rozkładając koc i ręcznik lub też na łóżku. Kąpiel dziecka powinna się odbywać w towarzystwie drugiej osoby (tata dziecka, babcia). Jeśli kobieta samodzielnie wychowuje dziecko, wtedy najlepszym rozwiązaniem byłoby kąpanie go na podłodze wyścielonej kocem i ręcznikami. Dziecko wówczas myjemy gąbką płukaną w ciepłej wodzie i płynem do kąpieli niemowląt. Z dzieckiem najbezpieczniej bawić się także na podłodze lub materacu.
 
W domu zabezpieczamy bramkami schody i uskoki, likwidujemy przesuwalne dywaniki. W razie potrzeby mama może umieścić dziecko w kojcu lub chodziku (jeśli nie ma wad ortopedycznych). Wszelkie ostre krawędzie i kontakty elektryczne trzeba stosownie zabezpieczyć przed dzieckiem. Bardzo ważne jest także zabezpieczenie i schowanie przed dzieckiem nie tylko leków przeciwpadaczkowych, ale i chemikaliów i pozostałych leków.
 
Na spacery i zabawy na świeżym powietrzu warto udać się w towarzystwie drugiej osoby i zawsze mieć na ręce opaskę z informacją o chorobie. Jeśli kobieta wychodzi samodzielnie zaleca się, aby za pomocą „smyczy” przymocowanej do nadgarstka przywiązała do siebie wózek z dzieckiem. Podczas napadu pozwoli to uniemożliwić oddalenie się wózka od matki. Gdy kobieta odczuwa aurę lub przeczuwa, że nastąpi napad – powinna o tym poinformować towarzyszącą osobę lub przechodnia i poprosić o pomoc, jednocześnie przenosząc się w bezpieczne miejsce np. z chodnika na trawnik.
 
Dzieciom, które już chodzą można sprawić szelki, które pozwolą na przytrzymywanie dziecka blisko siebie oraz zatrzymanie go podczas napadu. Dzieci, które już mówią i rozumieją powinny mieć wytłumaczone, że mama jest chora na padaczkę i w każdej chwili może potrzebować pomocy.
Na miejsca zabaw i spacerów zaleca się wybierać te uczęszczane przez ludzi i z dużą ilością trawników.
 
Jak widać kobieta chora na padaczkę może wypełniać swoje matczyne role. Potrzebuje życzliwości, zrozumienia i pomocy w pewnych czynnościach, by zapewnić dziecku bezpieczeństwo. Musi też więcej odpoczywać. Kobiet nie wolno całkowicie wyłączać z opieki nad dzieckiem, gdyż jest to ich naturalne prawo. Padaczka dobrze kontrolowana lekami może całkowicie wyciszyć napady, co jest niezmiernie ważne dla całej rodziny.
 
Na podstawie:
1.    Manji H., Connolly S., Dorward N., Kitchen N., Mehta A., Wills A., red. nauk. wyd. pol. Barycki J. Oksfordzki podręcznik neurologii, Czelej, Lublin 2010 (publikacja angielska: 2007) 
2.    Nitin K. Sethi, Amy Wasterlain, Cynthia L. Harden Pregnancy and epilepsy – managing both, in one patient. OBG Management, 2011; 23 (6): 18–24  
3.    Blenke-Krysiak I., Garczyk D., Jankowski R. Pielęgniarstwo neurologiczne. PZWL. Warszawa 2012