Sen i odpoczynek to jedne z podstawowych potrzeb. Bezsenność, zarywanie nocy, praca zmianowa doprowadzają do znacznych niedoborów snu, których już nigdy nie da się wyrównać. Czasem jednak sen zamyka oczy w ciągu dnia. W trakcie pracy, wykonywania prostych czynności, a nawet rozmowy. Takie zasypianie raczej nie zwiastuje nic dobrego. Nadmierna senność może być wynikiem zmęczenia, jak również być stanem chorobowym.

Niepohamowaną potrzebę snu w ciągu dnia, która nie łagodnieje nawet po odespaniu, określa się mianem hipersomii. Hiperomia jest objawem towarzyszącym różnym chorobom, jak np. infekcje, niedoczynność tarczycy i depresja, a także występuje m.in. we wczesnej ciąży. Hipersomia z napadami snu niemożliwymi do opanowania i osłabieniem mięśni może oznaczać narkolepsję. Z kolei senność po urazach głowy jest jednym z objawów zaburzeń świadomości.

Diagnozując przyczyny nadmiernej senności warto mieć na uwadze przyczyny tego stanu. Lekarz może zlecić wykonanie następujących badań:
•    morfologii krwi,
•    poziomu glukozy,
•    poziom TSH,
•    test wielokrotnej latencji snu,
•    pomiar ciśnienia tętniczego krwi,
•    ocena wg skali senności Epworth,
inne według potrzeb np. obrazowe głowy [1].

Zmęczenie i zespół przewlekłego zmęczenia

Zmęczenie jest naturalnym objawem występującym po wysiłku umysłowym i fizycznym. Aby wyrównać ten stan wystarczy odpocząć w ulubiony sposób i wyspać się. Zespół przewlekłego zmęczenia to wynik skrajnego przemęczenia, które może towarzyszyć pracoholikom, a także osobom ciężko chorym. Zmęczenie utrzymujące się nieprzerwanie przez miesiące, któremu towarzyszą objawy somatyczne, jak złe samopoczucie po wysiłku, sen niedający wytchnienia, zaburzenia pamięci lub koncentracji, bóle mięśniowe, stawowe, gardła, tkliwość węzłów chłonnych oraz nowo pojawiające się bóle głowy – mogą świadczyć o zespole zmęczenia. Należy jednak uważać, by nie pomylić zespołu zmęczenia z depresją [2].

Przyjmowane leki i zaburzenia psychiczne

Leki nasenne przyjmowane z powodu leczenia bezsenności, jak również środki uspokajające mogą przyczyniać się do odczuwania senności w ciągu dnia. Dzieje się tak z powodu długotrwałego działania tych substancji w naszym organizmie. Ponadto leki przyjmowane regularnie kumulują się, czego wynikiem jest ospałość i często „otumanienie”. Nie jest to zjawisko rzadkie, dlatego też jeśli podczas terapii występuje hipersomia, należy udać się do lekarza prowadzącego w celu zmodyfikowania dawek leków lub ich zmiany. Należy jednocześnie pamiętać, że leczenie środkami nasennymi i uspokajającymi upośledza zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługę skomplikowanych maszyn [3].
Nadmierna senność, bezsilność, spadek energii życiowej to również objawy towarzyszące depresji. Jeśli współwystępują z nimi inne objawy, jak poczucie beznadziejności, pesymizm, wszechogarniający smutek i cierpienie psychiczne, wówczas osoba ich doświadczająca powinna uzyskać pomoc specjalisty psychiatry [4].

Bezdech senny

Zespół obturacyjnego bezdechu sennego występuje podczas snu, zwykle u ludzi, którzy chrapią.  Częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet. Bezdech senny można rozpoznać po głośnym i nieregularnym chrapaniu. Słyszalny jest także zatrzymywanie oddechu i wysiłek przy wdechu. Osoba z bezdechem sennym skarży się na wzmożoną potliwość nocą, uczucie gorąca, kołatania serca, a w ciągu dnia jest senna, miewa niekontrolowane napady snu (w rożnych miejscach i sytuacjach) i jest często zmęczona, a jej praca nieefektywna. Duszność w nocy wybudza ze snu, ale osoba raczej tego nie pamięta, bądź też nagle wyrywa się ze snu, gdyż się dusi [5, 6, 7]. 
Przyczyną zespołu obturacyjnego bezdechu sennego, jak nazwa wskazuje, jest obturacja, czyli zwężenie w drogach oddechowych. Przeszkodą tą jest zwiotczenie mięśni gardła i podniebienia, doprowadzające do zablokowania dróg oddechowych podczas wdechu. Bezdech jest słyszalny jako cisza – dłuższa pauza między oddechami; natomiast głośne westchnienia czy chrapanie to oznaka powrotu czynności oddechowej. Sen wówczas nie przynosi wytchnienia. Diagnostyką tego zaburzenia zajmują się lekarze w pracowni polisomnograficznej. Dobierane są różne metody leczenia – od zachowawczych, po operacyjne [6].

Zaburzenia gospodarki hormonalnej i metaboliczne

Nadmierna senność może być oznaką zaburzeń hormonalnych i metabolicznych. Wówczas jest wynikiem zatrucia organizmu przez różnego rodzaju związki, które nie zostały odpowiednio rozłożone i wydalone z organizmu człowieka. Zwykle występuje u chorych na cukrzycę, w początkowych stadiach encefalopatii wątrobowej i w przypadku hiperamonemii [6]. 
Jeśli nadmiernej senności towarzyszy osłabienie, łatwe przybieranie na wadze, przewlekłe uczucie zimna, stany depresyjne, zaburzenia miesiączkowania, sucha skóra i włosy – wówczas prawdopodobnie mamy do czynienia z niedoczynnością tarczycy. Trzeba też wiedzieć, że w wyniku burzy hormonalnej towarzyszącej pierwszym tygodniom ciąży, również obserwowana jest nadmierna senność [5].

Choroby internistyczne

Ogólne osłabienie i uczucie senności towarzyszy m.in. niedokrwistości. Niedokrwistość to stan, w którym stwierdza się obniżony poziom hemoglobiny i krwinek czerwonych, co może wynikać np. z niedoboru żelaza. Krwinki czerwone transportują tlen i substancje odżywcze do pozostałych komórek ciała, w tym także do mózgu. Jeśli komórki są słabo utlenowane i odżywione, wtedy człowiek czuje się zmęczony i senny. Objawy, które występują w niedokrwistościach oprócz osłabienia i senności to: bóle głowy, męczliwość podczas wysiłku fizycznego, kruchość paznokci i łamliwość włosów, zajady, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, pieczenie języka, bóle brzucha, apetyt na coś, co jest niejadalne np. kredę [5].
Stanem, w którym może być obserwowana nadmierna senność, jest również niedociśnienie tętnicze, czyli obniżenie ciśnienia skurczowego poniżej 100 mmHg. Niedociśnienie może występować rodzinnie lub mieć poważne przyczyny, jak np. niedoczynność tarczycy [5], nieprawidłowo dawkowane leki na nadciśnienie lub środki uspokajające [3]. Jeśli obniżenie ciśnienia nie jest dramatyczne i zagrażające życiu, wówczas pomocne jest wypicie kawy lub większej ilości płynów. Utrzymywaniu wyższego ciśnienia sprzyja także spożywanie słonych posiłków. Osoby mające spadki ciśnienia powinny zawsze wypijać około 2-3 litrów płynów dziennie. Jeśli spadki ciśnienia są związane z chorobą lub przyjmowaniem leków – należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub prowadzącym leczenie.

Na zakończenie należy dodać, że specyficznym rodzajem hipersomii jest narkolepsja. Zaburzenie to wynika z uszkodzenia podwzgórza bocznego, a do jej objawów zalicza się nadmierną senność i ataki snu w różnych sytuacjach i miejscach. Ponadto, w narkolepsji stwierdza się katapleksje, omamy przysenne i paraliż przysenny [6] – o czym będzie mowa w kolejnym artykule.

Na podstawie:
1.    Wichniak A. Hipersomnie (nadmierna senność). Psychiatria.mp.pl Dostęp z dn. 11.10.2015
2.    Yancey J. R., Thomas S. M. Chronic Fatigue Syndrome: Diagnosis and Treatment. Am Fam Physician. 2012 Oct 15;86(8):741-746.
3.    Rumble M. E. et all. Sleep Disturbances in Mood Disorders. Psychiatr Clin North Am. 2015 Dec;38(4):743-59. 
4.    Heitzman J. Psychiatria. Podręcznik dla studiów medycznych. PZWL. Warszawa 2007
5.    Szczeklik A., Gajewski P. Interna Szczeklika 2015. medycyna Praktyczna. Kraków 2015
6.    Rowland L. P., Pedley T. A. (red wyd. pol. Kwieciński H., Kamińska A. M.) Neurologia Merritta. Elsevier Urban&Partner. Wrocław 2014
7.    Szymańska J. Dobrowolska-Zarzycka M. Objawy, powikłania i leczenie obturacyjnego bezdechu sennego. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 4, 391–396