Ból to zjawisko fizjologiczne będące odpowiedzią na różnego rodzaju bodźce. Powstaje na skutek pobudzenia obwodowych nocyceptorów lub dośrodkowych włókien nerwowych. Na odczuwanie bólu ma wpływ wiele czynników, takich jak np. stan somatyczny i psychiczny człowieka. Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu  opisuje zjawisko jako „nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek lub odnoszące się do takiego uszkodzenia”.
 
Ból dla człowieka jest także wrażeniem pozwalającym przetrwać. Z natury unikamy bodźców wywołujących ból,a które jednocześnie są dla nas niebezpieczne . Wiemy, że skaleczenie, złamanie, czy oparzenie jest bolesnym urazem. Nawet odruchowo „uciekamy” ręką od ognia i  osłaniamy się przed uderzeniem.
 
Wielu z nas zapewne słyszało powiedzenie: „boli, znaczy żyje”. Ból jest więc zapomnianym parametrem życiowym. „Parametry życiowe bierze się poważnie pod uwagę. Gdyby ból oceniać z takim samym zapałem jak w przypadku innych parametrów życiowych, byłoby o wiele większe prawdopodobieństwo, iż będzie prawidłowo leczony”. Ponieważ nie zawsze musi boleć...
 
Ból ostry
 
Zasadniczo wyróżniamy dwa rodzaje bólu: ostry i przewlekły. Ostry pojawia się na skutek uszkodzenia tkanek, a powinien (teoretycznie) ustąpićwtedy , gdy tkanka się zagoi. Cechuje go dobrze określony początek. Oszacowano, że ból ostry trwa około 3 miesiące. Z bólem ostrym związane są reakcje autonomiczne, jak tachykardia, nadciśnienie tętnicze i wzmożona potliwość.
 
Ból przewlekły
 
Ból przewlekły jak nazwa wskazuje, trwa długo, bo powyżej 3 miesięcy. Utrzymuje się nawet po zagojeniu urazu. Jego początek nie musi być dobrze zidentyfikowany w czasie. Ból przewlekły nie reaguje na leczenie przyczynowe, ale też nie powoduje reakcji autonomicznych.
 
Różne rodzaje bólu
 
Ze względu na miejsce powstawania bólu, wyróżniamy ból nocyceptorowy (fizjologiczny), nienocyceptorowy (neuropatyczny, zapalny), a także psychogenny, somatyczny, trzewny, powierzchowny i głęboki. Ból może współwystępować z chorobą nowotworową lub wynikać z niedokrwienia np. mięśnia sercowego.
Ból jest nierozłącznym dyskomfortem okresu pooperacyjnego. W tym wypadku zdefiniowano go jako „nieprzyjemne doznanie zmysłowe i emocjonalne spowodowane przez śródoperacyjne uszkodzenie tkanek i narządów”. Natężenie bólu pooperacyjnego jest często proporcjonalne do rozległości zabiegu operacyjnego, ale reakcje na ból są indywidualnie zmienne.
Specyficznym rodzajem bólu jest ból fantomowy. Polega na odczuwaniu dyskomfortu po odjęciu kończyny. Osoba może nadal "czuć" amputowaną kończynę i nieświadomie próbować chodzić, co grozi upadkami.
Medycynie znana jest także odruchowa dystrofia współczulna. Ta rzadko pojawiająca się choroba związana z odczuwaniem piekącego, wręcz palącego bólu, któremu towarzyszy obrzęk, wzmożona potliwość i zmiany troficzne skóry zajętej części ciała. Metody leczenia tego rodzaju bólu opierają się na wykonaniu blokady współczulnej.
 
Opisać ból...
 
Ból w przebiegu chorób somatycznych ma różny charakter. Czasem określany jest jako tępy, zaciskający, "wiercący", piekący, "wrażenie wbijana igieł", skurcz, "przebieganie prądu", a nawet duszność. Natężenie bólu może być jednostajne lub zmienne. Ból może napływać falowo i „przebijać się” (jeszcze bardziej nasilać) w bólu poddanym już leczeniu.
 
Ból przez niektórych lekarzy określany jest jako „piąty parametr życiowy”. Gdyby był tak samo obserwowany jak rytm serca, temperatura ciała, oddech, czy ciśnienie tętnicze, mógłby być skuteczniej leczony. Ból musi zostać rzetelnie rozpoznany. Lekarz powinien zidentyfikować jego przyczyny, określić mechanizm, a także czynniki nasilające i łagodzące ból. Na tej podstawie dobierany jest właściwe leczenie. Niestety w dalszym ciągu, pomimo opracowania wielu wytycznych, leczenie bólu jest prowadzone nieprawidłowo.
 
Ocena natężenia bólu
 
W celu określenia natężenia bólu lekarz poleca choremu opisać ból. Ponadto obserwuje jego zachowanie oraz ograniczenia funkcjonowania wynikające z bólu. Uzupełnieniem takiej diagnostyki jest pomiar parametrów życiowych, m.in. liczba uderzeń serca na minutę, ciśnienie tętnicze krwi oraz stopień potliwości. Dodatkowo można dokonać oceny natężenia występującego bólu za pomocą skal: słownej, oceny liczbowej, wzrokowo-analogowej i kwestionariusza oceny bólu McGill.
 
Skala słowna (Verbal Rating Scale, VRS)
 
Pozwala na opisowe przedstawienie natężenia bólu. Zawiera kolejno ustawione cyfry z opisami natężenia bólu. Skala ta jest jednak błędnie interpretowana przez wielu pacjentów. Często nie są w stanie odnaleźć właściwego określenia do swojego stanu.
 
Skala oceny liczbowej, Skala numeryczna (Numerical Rating Scale, NRS)
 
Skala jest jedenanastopunktowa. Obejmuje cyfry od 0 do 10. Chory jest proszony o scharakteryzowanie swojego bólu w podanym przedziale, gdzie 0  oznacza brak bólu, a 10 największy wyobrażalny ból. Jest to jedna z prostszych i rzetelnych skal służących ocenie bólu.
 
Skala wzrokowo-analogowa (Visual-Analogue Scale, VAS)
 
Podobna do skali numerycznej. Polega na oznaczeniu bólu na przygotowanej "linijce" o długości 10cm. Osoba chora powinna zostać dokładnie poinstruowana na temat wartości skrajnych skali. Jest to skala stosowana najczęściej.
 
Kwestionariusz McGill  dotyczący bólu
 
Jest to kwestionariusz zawierający charakterystykę bólu i stopień jego nasilenia - od braku po silny ból, a także opisujące ból odczuwany w ostatnim tygodniu i nasilenie obecnie odczuwanego bólu. Autorem skali jest Ronald Melzack z Uniwersytetu McGill w Kanadzie.
 
Ocena bólu pozwala na jego skuteczne leczenie. Ból nieleczony skutkuje utrudnieniami w normalnym funkcjonowaniu, a zwłaszcza niemożnością prowadzenia rehabilitacji ruchowej po operacjach i urazach, nieprawidłowym gojeniem się ran, spadkiem odporności na infekcje, a także ogólnym złym samopoczuciem, obniżeniem nastroju, opóźnieniem rekonwalescencji, czy wreszcie rozwinięciem się bólu przewlekłego, który może być trudny do oponowania. U chorych z nadciśnieniem tętniczym może dojść do niebezpiecznych skoków ciśnienia, również opornych na leczenie. Należy więc „[...]szkolić lekarzy i pielęgniarki, by traktowali ból jako parametr życiowy. Jakość opieki polega na tym, by ból mierzyć i leczyć.”