Wścieklizna (ang. rabies) to infekcja wirusowa przenoszona przez zwierzęta, którą może zarazić się także człowiek. Jest spowodowana wirusem RNA z rodziny Rhabdoviridae [1].  Do zainfekowania dochodzi zwykle poprzez ugryzienie przez chore zwierzę. Drogą nerwów obwodowych wirus wędruje do ośrodkowego układu nerwowego i tam się namnaża doprowadzając do stanu chorobowego. Na szczęście w krajach rozwiniętych zachorowania na wściekliznę i zgony z tego powodu są sporadyczne. Na świecie szacuje się, że do zgonów spowodowanych wścieklizną dochodzi u około 60 tysięcy pacjentów [2].
 
O wirusie wścieklizny
 
Okres wylęgania choroby wynosi około 10 dni do 2 lat, co zależy od miejsca wprowadzenia wirusa do organizmu oraz dawki zakażającej. Należy wiedzieć, że wirus wścieklizny nie występuje w kale, krwi i moczu. Jest stwierdzany w płynie mózgowo-rdzeniowym zwierząt, a  w krańcowym stadium choroby również w ślinie. Może też znajdować się w skórze. Do zakażenia dochodzi przez pogryzienie przez chore zwierzę lub tez zanieczyszczenie śliną zwierzęcia rany otwartej, błon śluzowych i oczu.

Wirus wścieklizny ginie w wysokiej temperaturze i pod wpływem działania większości środków dezynfekujących. Jest odporny na zamrażanie. W zwłokach może przeżyć nawet do kilku tygodni [3].
 
Objawy wścieklizny u zwierząt
 
Źródłem zakażenia są dzikie drapieżne zwierzęta (lisy, kuny), nietoperze, piżmaki, szczury, wiewiórki, koty, psy, jeże i np. bydło pogryzione przez zainfekowane zwierzęta. Nie chorują na wściekliznę ptaki, ryby i gady [3]. Do objawów wścieklizny u zwierząt zaliczamy:

 
Objawy wścieklizny u ludzi i diagnostyka
 
Jeśli rana zostanie zanieczyszczona śliną chorego zwierzęcia i rozwinie się choroba, u ludzi będziemy obserwować:

 
Postawienie diagnozy jest niezwykle trudne, gdyż objawy wścieklizny nie są aż tak dla niej typowe. W Polsce bardzo rzadko lekarz ma szanse widzieć takiego pacjenta. W diagnostyce mogą okazać się przydatne badania laboratoryjne i rezonans magnetyczny głowy. W przypadku badań laboratoryjnych trzeba się liczyć z różną ich czułością, a ich wynik zależy od etapu choroby i stopnia wydzielania wirusa. Wykrycie antygenu wirusa (metodą immunofluorescencji bezpośredniej w bioptatach skóry karku na wysokości linii włosów), przeciwciał neutralizujących, izolacja kwasu nukleinowego wirusa i/lub izolacja samego wirusa przesądzają o rozpoznaniu [4]. Należy jednak wiedzieć, że żaden z powyższych testów w diagnostyce przyżyciowej wścieklizny nie jest w 100% pewny i skuteczny, dlatego też należy wykonać ich kilka jednocześnie. Końcowego, pewnego rozpoznania można dokonać dopiero po śmierci (badanie próbek tkanki mózgowej) [4, 5].
 
Pierwsza pomoc i leczenie
 
W razie ugryzienia przez podejrzane zwierzę nie należy powstrzymywać krwawienia, ale pozwolić na swobodny wyciek krwi z rany. Nie zaleca się „wspomagania” wycieku krwi poprzez ugniatanie okolic rany. Następnie ranę trzeba umyć wodą z mydłem, zdezynfekować np. Octenisept i zabezpieczyć opatrunkiem. Niezwłocznie należy udać się do lekarza. Chirurgiczne zamknięcie rany odraczane jest na tak długo jak to możliwe [4].
Zwierzę, które pokąsało człowieka podlega 15 dniowej obserwacji przez lekarza weterynarii [3]. Jeśli obserwacja wykaże, że zwierzę jest zainfekowane, wówczas podejmowana jest decyzja o jego uśpieniu. Przykładowo psy, które przeżyły ten okres raczej nie są zakażone, gdyż w ich przypadku wirus wścieklizny trafia do ślinianek na około 10-12 dni przed zgonem [1].
 
Szczepienie przeciw wściekliźnie
 
Lekarz określa ryzyko związane z wystąpieniem infekcji i podejmuje decyzje od dalszych krokach prewencyjnych, jak szczepienie i podanie surowicy (uodpornienie czynno-bierne). Szczepienie podaje się poprzez zastrzyk domięśniowy w 0, 3, 7, 14, 30 dobach od ugryzienia. Surowicę przeciw wirusowi wścieklizny (immunoglobuliny RIG) podaje się równocześnie ze szczepionką, jeśli doszło do rozległych pogryzień m.in. głowy, karku, klatki piersiowej i rąk. Pacjent z podejrzeniem wścieklizny może okazać się wysoce zakaźny, dlatego też personel wykonujący przy nim procedury medyczne i pielęgnacyjne powinien zachować wszelkie środki ochrony osobistej.
Jeśli osoba pogryziona już wcześniej przechodziła cykl szczepień, wystarczy podać dawki przypominające szczepienia w 0 i 3 dobie od ugryzienia (bez podawania surowicy ) [4, 5].
Obowiązkiem lekarza jest zgłoszenie przypadku wścieklizny do lokalnej Państwowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.
Zaleca się, aby szczepienia profilaktyczne przeciw wściekliźnie przechodzili lekarze weterynarii, strażnicy leśni, pracownicy laboratoriów zwierzęcych oraz chiropterolodzy i speleolodzy, a także osoby wybierające się w rejony endemicznego występowania choroby (np. Afryka, Azja) [1, 3].
 
Przez prewencję wścieklizny należy też rozumieć redukcję ryzyka ugryzień przez zwierzęta, bądź też oślinienia uszkodzonej skóry przez nie. Nie wolno głaskać, ani dokarmiać bezpańskich zwierząt domowych, a tym bardziej zwierząt dzikich (również egzotycznych podczas podróży i wycieczek do ogrodów zoologicznych), jak również eksponować swoich zranień na ich ślinę (np. mit na temat polizania rany przez psa przyspiesza jej zagojenie). Właściciele psów powinni je szczepić każdego roku [3, 4, 5].
 
Opracowano na podstawie: