Jaki kolor mają cyfry? Melodie są miękkie, twarde czy chropowate? A może mają smak?
Część czytelników pewnie w tym momencie puka się w czoło. Jednak te pytania nie są dziwne dla osób doznających synestezji.
Synesteci stanowią około 5% populacji, a każdy z nich może doświadczać synestezji w indywidualny, charakterystyczny dla siebie samego sposób.
 
Pojęcie
 
Po raz pierwszy słowa "synestezja" użył F. Galton. Synestezja to nic innego jak odbieranie danego bodźca, np. wzrokowego, za pomocą dodatkowego zmysłu, np. smaku.
Najczęściej występującym rodzajem synestezji jest połączenie obrazu cyfr lub liter z wrażeniami wzrokowymi w postaci kolorów.
Synesteta widząc lub myśląc o jakichś cyfrach, będzie widział je w określonym kolorze. Zarówno jedna cyfra, jak i zestawienie kilku cyfr mogą być przez taką osobę kojarzone z konkretnymi barwami. Podobnie dzieje się w przypadku dźwięków. Osoby doświadczające synestezji łączą ze sobą dźwięk ze smakiem lub kolorem (Ramachandram i Hubbard, 2001).
Do grona znanych synestyków należą m. in. Władimir Nabokow, Duke Ellington i Rich Feynman.
 
Neuronalne podstawy synestezji
 
Istnieje kilka teorii próbujących wyjaśnić zjawisko synestezji jednak żadna nie do końca sobie z tym radzi.
Według jednej z nich przyczyną występowania zjawiska są dodatkowe połączenia struktur mózgowych, które wśród "nie-synestyków" nie występują. Natomiast druga mówi o tym, że u podstaw synestezji leżą nieprawidłowości związane z hamowaniem impulsów.
Z kolei badania sugerują, że podstawą dla wystąpienia synestezji może być przyleganie do siebie różnych struktur mózgowych i ich współoddziaływanie. W przypadku wspomnianego kojarzenia cyfr i kolorów mówimy o korze wzrokowej i lewej tylnej części dolnego zakrętu skroniowego (Ramachandran i Hubbard, 2001; Grossenbacher i Lovelace, 2001).

Wyniki eksperymentu Ramachandrana i współpracowników (2005) wykazały, że u osób doświadczających synestezji widok znaków graficznych wywoływał większe pobudzenie obszarów kory odpowiedzialnych za przetwarzanie informacji o kolorze niż w grupie kontrolnej. Okazało się również, że mózgi synestetów, którzy dobrze wypadli w zadaniach, polegających na  rozpoznawaniu i nazywaniu figur geometrycznych (w warunkach z dystraktorami i bez) generowały intensywną odpowiedź obszarów kory V1, V2, V3 i hV4. Skróty V1-4 to nic innego jak symbole oznaczające różne obszary kory wzrokowej. V1 (pierwszorzędowa kora wzrokowa) to region mózgu, w którym powstają reprezentacje obrazów wytwarzanych na siatkówce. Wokół niej znajduje się wtórna kora wzrokowa (V2). Dalsze regiony zajmuje kora V3 odpowiedzialna za rozpoznawanie kształtów i charakterystycznych dla nich ruchów oraz V4, która zajmuje się postrzeganiem barw i ich analizowaniem; jest ona niewrażliwa na ruch, a czuła na wykrywanie kontrastów.  Na podstawie tego badania można również sądzić, że synesteci mają bardziej rozwiniętą uwagę niż osoby, które synestezji nie doświadczają. Chodzi przede wszystkim o łatwość, z którą są w stanie wyłapywać i identyfikować różne figury bez względu na ilość dystraktorów. Zatem u synestetów w tym przypadku nie zdaje egzaminu tzw. crowding effect, który u nie-synestetów wiąże się ze spadkiem uwagi wynikającym z nagromadzeniem różnych obiektów w polu widzenia. W zadaniach tego typu uwaga synestetów nie skupia się jedynie na kształcie figury, a także na jej charakterystycznym kolorze. Jednak badania w tym kierunku wciąż wymagają pogłębienia.
           
Synestezja a autyzm

Synestezja już sama w sobie budzi wiele kontrowersji i stanowi niesamowicie ciekawe zagadnienie. Jeszcze bardziej interesujące wydaje się poszukiwanie związków między częstotliwością występowania tego zjawiska a różnymi schorzeniami czy zaburzeniami.
Tematem, który wciąż wymaga zgłębienia, jest pojawianie się synestezji wśród osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Według wyników jednego z badań (Baron-Cohen, Johnson, Asher, Wheelwright, Fisher, Gregersen i Alisson, 2013) synestezja występuje u osób z autyzmem częściej niż w populacji ogólnej. Wśród uczestników aż 18,9% dorosłych z autyzmem doświadczało synestezji, podczas gdy osób zdrowych wykazujących tę "zdolność" było tylko 7,2%. To badanie stanowi dobrą bazę do prowadzenia kolejnych eksperymentów i zbierania informacji na temat związku między autyzmem a synestezją; być może istnieje jakiś (neuro)anatomiczny czynnik, który łączy oba zjawiska.

Ponadto spekuluje się, że synestezja pozytywnie koreluje z nieprzeciętnymi zdolnościami sawantów. Ma to być związane nie tylko ze specyficznym postrzeganiem i kojarzeniem bodźców, ale także z ewentualnymi korzyściami, które synestezja niesie dla procesów uwagi i innych funkcji poznawczych.
           
Anna Szymczak

Literatura:
 
Ramchandran, V., Hubbard, E., Armen, C., Boynton, G. (2005). Individual differences among grapheme-colour synesthets: Brain-behaviour correlations. Neuron, 45(6), 975-85.

Ramchandran, V., Hubbard, E. (2005). Neurocognitive mechanism of synesthesia. Neuron, 48(3), 509-520.
 
Ramchandran, V., Hubbard, E. (2001). Psychophysical investigations into the neural basis of synaesthesia. Proceedings. Biological sciences, 268, 979-83.
 
Grossenbacher, P., Lovelace, C. (2001). Mechanism of synesthesia: cognitive and psychological constraints. Trends in cognitive neurosciences, 5(1), 36-41.
 
Baron-Cohen, S., Johnson, D., Asher, J., Wheelwright, S., Fisher, S., Gregersen, P., Allison, C. (2013). Is synaesthesia more common in autism?. Molecural Autism, 4(40).