Zespół Joubert (ang. Joubert syndrome) to rzadko występujące zaburzenie neurorozwojowe obejmujące mózg i pień mózgu. Z uwagi na dużą zmienność kliniczną nawet w obrębie jednej rodziny, zespół jest trudny do rozpoznania. Jego rozpowszechnienie zostało oszacowane pomiędzy 1: 100 000 a 1 : 80 000 noworodków [1]. Jednakże dane te mogą być zaniżone z powodu niediagnozowania zespołu. Do cech charakterystycznych zaburzenia zalicza się hipotonię mięśniową, opóźnienie rozwoju i niepełnosprawność intelektualną, którym towarzyszy znamienny obraz śródmózgowia w rezonansie magnetycznym przedstawiający objaw zęba trzonowego (ang. molar tooth sign; wydłużone górne szczyty móżdżku przypominające rysunek zęba trzonowego lub zęba mądrości, co wynika z hipoplazji robaka i zaburzeń rozwojowych pnia mózgu)[2]. Z uwagi na etiologię zespołu, pozostaje on niewyleczalny. Proponowane leczenie ma na celu podtrzymanie i utrzymanie stanu zdrowia [3].
Przyczyny zespołu Joubert
Znanych jest ponad 30 genów, których mutacje są związane z wystąpieniem zespołu Joubert np. AHI1, B9D1, ZFN423. Geny te zawierają instrukcje dla prawidłowego wytwarzania białek, które odgrywają dużą rolę w formowaniu się rzęsek pierwotnych, odpowiedzialnych za wykrywanie środowiska i sygnalizację komórkową. Biorą też udział w odbieraniu wrażeń zmysłowych i kierowaniu ich do mózgu. Ponadto znajdują się w takich narządach jak wątroba i nerki, gdzie warunkują prawidłową budowę i funkcjonowanie komórek [1].
Mutacje w tych genach będą zatem skutkować powstaniem wadliwych rzęsek pierwotnych, czego rezultatem jest zaburzenie chemicznej sygnalizacji komórkowej podczas rozwoju, co obserwuje się w objawach zespołu [1].
Należy pamiętać, że mutacje związane z etiologią zespołu Joubert dotyczą 60-94% pacjentów z tym rozpoznaniem. W pozostałych przypadkach przyczyna zespołu jest nieznana. Mutacje te są dziedziczone w sposób autosomalny recesywny lub w sprzężeniu z chromosomem płci. Ponadto są częściej notowane w populacjach: aszkenazyjskiej, francusko-kanadyjskiej i huteickiej [1][4].
Objawy i postacie zespołu
U niemowląt występuje obniżenie napięcia mięśniowego, a w kolejnych latach życia niezborność ruchowa. Charakterystyczne jest także opóźnienie rozwoju i niepełnosprawność intelektualna różnego stopnia. Ponadto u dzieci pojawia się hiperwentylacja i bezdechy związane z anomaliami pnia mózgu, jak również oczna apraksja ruchów i oczopląs, który ustępuje wraz z wiekiem [3].
Do cech dysmorficznych twarzy dziecka z zespołem Joubert zaliczamy: szerokie, wydatne czoło; łukowate brwi; opadanie powiek; szeroko rozstawione oczy; niskoosadzone uszy oraz trójkątny kształt ust [1].
W przebiegu zespołu Joubert stwierdzane są również wady oczu jak zwyrodnienie siatkówki i szczelina oka; nerek np. wielotorbielowatość, nefronoftyza – będąca przyczyną schyłkowej niewydolności nerek u dzieci; zaburzenia funkcjonowania wątroby, wady szkieletowe np. dodatkowe palce u rąk i stóp oraz nieprawidłowości hormonalne. Z powodu wad rzęsek, które występują także w drogach oddechowych, często dochodzi do zapalenia oskrzeli i zatok oraz przewlekłego nieżytu nosa [1][3].
Objawy związane z zaburzeniami rozwoju mózgu są różnorodne i obejmują: zaburzenia kognitywne, apraksję mowy, nieprawidłowy zapis EEG lub aktywność napadową, cechy autystyczne, nadpobudliwość, napady agresji w okresie dojrzewania oraz zaburzenia emocjonalno-lękowe [4].
Wyróżniono osiem podtypów zespołu Joubert:
Rozpoznanie zespołu jest trudne. W diagnostyce należy uwzględnić szczegółowy wywiad chorobowy i historię podobnych schorzeń w rodzinie oraz rzetelne badanie fizykalne z badaniem neurologicznym. Ponadto wykonywane są: rezonans magnetyczny, podstawowe badania laboratoryjne krwi oraz elektroencefalogram. Zalecana jest konsultacja neurologiczna, psychologiczna, okulistyczna, nefrologiczna, hepatologiczna i inne według potrzeb. Prenatalna diagnostyka genetyczna i nosicieli jest możliwa, jeśli znana jest mutacja powodująca chorobę w danej rodzinie [5].
Zespół Joubert należy podejrzewać w przypadku, gdy w MRI stwierdzono obraz zęba trzonowego, a w obrazie klinicznym występuje hipotonia mięśniowa u niemowlęcia (później ataksja) oraz opóźnienie rozwoju lub niepełnosprawność intelektualna [3].
W diagnostyce różnicowej należy wziąć pod uwagę:
Choroby z podobnym obrazem MRI:
Choroby z podobnym obrazem klinicznym:
Możliwości leczenia
Na chwilę obecną zespół Joubert jest niewyleczalny, ale wdrażane są terapie wspierające i podtrzymujące. Dzieci powinny być pod opieką multidyscyplinarnego zespołu specjalistów, w tym doświadczonego pediatry, genetyka klinicznego, neurologa dziecięcego, okulisty, nefrologa oraz hepatologa. Należy wykonywać im regularne kontrole kierunku zaburzeń wątrobowych, nerkowych i wzrokowych, a także coroczne testy neuropsychologiczne i rozwojowe. Zaleca się wczesną interwencję terapeutyczną, terapię karmienia, fizjoterapię, wsparcie edukacyjne, wdrożenie programów dla niedowidzących [4].
W przypadku trudności z karmieniem może okazać się konieczne żywienie dziecka przez sondę lub gastrostomię. Jeśli dochodzi do zaburzeń oddechowych, stosowana jest tlenoterapia i leczenie stymulujące np. kofeiną. U dziecka bywa konieczne wykonanie tracheostomii i wentylowanie go respiratorem. Niewydolność nerek i zwłóknienie wątroby należy leczyć standardowo i unikać leków nefrotoksycznych oraz hepatotoksycznych [3][4].
Rokowanie w zespole zespołu Joubert jest zależne od stopnia niedorozwoju móżdżku, obecności poważnych zaburzeń nerkowych i wątrobowych. U niektórych dzieci występuje postać łagodna i wówczas przy dobrej kontroli choroby możliwe jest normalne przeżycie. Jeśli stopnień zaawansowania choroby jest wysoki, wówczas wskaźniki przeżycia obniżają się (zgon następuje do kilku lat po urodzeniu najczęściej z powodu niewydolności wielonarządowej lub oddechowej) [3][4].
Opracowano na podstawie.
|
|
|
|
|
|
