Zawroty głowy to dość powszechna dolegliwość, która częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Występują trzy razy częściej w wieku geriatrycznym. Są spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem układu przedsionkowego (zmysłu równowagi), utworzony przez błędnik, jego unerwienie obwodowe oraz ośrodki w centralnym układzie nerwowym. Zatem zawroty głowy mogą wynikać z patologii błędnika, bądź też z przyczyn pozabłednikowych. Każde zaburzenie czynności układu przedsionkowego nazywamy westybulopatią, a uszkodzenie samego błędnika – labiryntopatią [1].
 
Kiedy vertigo, kiedy dizziness?
 
Już na początku warto zaznaczyć, że termin „zawroty głowy” jest przypisany dwóm różnym typom tego stanu. Dobrze zostały one rozgraniczone w języku angielskim na „vertigo” – układowe zawroty głowy i „dizziness” – nieukładowe. O układowych zawrotach głowy mówimy wówczas, gdy pacjent zgłasza złudzenie ruchu otoczenia, zwykle kołowego lub wirowego bądź też ruchy własnego ciała albo tylko głowy. Nieukładowe zawroty głowy to iluzja niestabilności, niepewności postawy, braku równowagi, czy też lęk przed upadkiem [1].
 
Powszechne przyczyny zawrotów głowy
 
Przyczyny zawrotów głowy są różnorodne. Mogą one towarzyszyć wielu stanom chorobowym toczącym się w obrębie głowy. Przykładowymi są infekcje uszne, zapalenie nerwu przedsionkowego, zaburzenia naczyniowe (np. przemijające epizody niedokrwienne), urazy mózgu i błędnika, stosowanie niektórych leków, zmiany nowotworowe (np. guzy nerwu VIII), choroby autoimmunologiczne (jak stwardnienie rozsiane), wady wrodzone (np. zespół Arnolda-Chiariego), padaczka, migrena. Stwierdzane są także zawroty głowy wynikające z zaburzeń snu, psychogenne (które współwystępują z lękiem, depresja), związane ze zwyrodnieniami kręgosłupa szyjnego, okresem klimakterycznym, nadciśnieniem tętniczym i miażdżycą. Czasem zawroty głowy mają nieustaloną przyczynę i wtedy są określane jako idiopatyczne zawroty głowy [1].
 
Łagodne położeniowe zawroty głowy
 
Najczęstsza postacią zawrotów głowy są łagodne położeniowe zawroty (ang. benign paroxysmal positional vertigo, BPPV) występujące u osób w każdym wieku. Polegają na doświadczaniu krótkotrwałych napadów układowych zawrotów głowy w pozycjach indywidualnych dla pacjenta np. wstawanie z łóżka, kładzenie się spać, pochylenie do przodu, zwrot głową w którąś stronę.
Stan ten związany jest przemieszczeniem fragmentów otolitów do kanałów półkolistych, ale przyczyna tego zjawiska pozostaje nieznana [1].

Objawem sugerującym rozpoznanie jest wystąpienie zawrotów głowy i oczopląsu po wykonaniu manewru Dix-Hallpike’a (bierne położenie pacjenta siedzącego na kozetkę, tak aby jego głowa zwisała i była skręcona poza wezgłowiem kozetki). W tym przypadku zawroty głowy ulegają znacznemu osłabieniu w krótkim czasie lub całkowicie ustępują jeśli pacjent pozostaje w bezruchu (o co też należy zapytać pacjenta) [3, 4]. Nie jest to choroba zagrażająca życiu, a prognozy terapeutyczne są dobre [1, 4].
 
Rzadsze przyczyny zawrotów głowy
 
Choroba Ménière’a znana też jako wodniak endolimfatyczny błędnika, dotyczy jedynie 3% pacjentów z zawrotami głowy. Polega na występowaniu napadów ostrych układowych zawrotów, którym towarzyszą szumy uszne oraz powolne upośledzenie słuchu. Napady trwają różnie długo (nawet do wielu godzin) i ze zmienną częstotliwością.
Kolejną niezbyt częstą przyczyną zawrotów głowy jest paroksyzmia przedsionkowa (ang. vestibular paroxysmia) czyli zespół chorobowy, który jest skutkiem ucisku naczynia krwionośnego na nerw VIII. W jej przebiegu stwierdza się bardzo krótkie napady napady zawrotów z szumem usznym oraz jednostronne deficyty słuchowe i przedsionkowe [1].
 
Objawy zawrotów głowy i diagnostyka
 
W zawrotach układowych pacjent precyzyjnie podaje występowanie złudzenia ruchu otoczenia lub ciała albo głowy. Ruch ten najczęściej jest wirowy, a towarzyszą mu nudności, wymioty, wtórny lęk, oczopląs i obiektywne zaburzenia równowagi (badane przez lekarza).
Zawroty nieukładowe charakteryzują się złudzeniem niestabilności, niepewności postawy i chodu, ale pacjent ma trudności z uściśleniem i opisaniem swoich objawów. Obiektywne zaburzenia równowagi mogą występować lub nie, np. w zespołach lękowych [1].
 
Gdy pacjent z podejrzeniem zawrotów głowy trafia do lekarza, musi odpowiedzieć na wiele pytań zawartych w wywiadzie lekarskim (jak odczuwa zawroty, czego one dotyczą, czy występują  objawy niebędące zawrotami, a mogące je imitować np. oszołomienie; czy są obecne objawy towarzyszące, jak długo występują zawroty, czy pojawiają się stale, czy napadowo; czy wywołuje je jakiś czynnik, dotychczasowy stan zdrowia, przyjmowane leki, stosowane używki). Następnie wykonywane jest badanie ogólnolekarskie, w tym pomiar parametrów życiowych. Pacjent jest kierowany przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do neurologa, otolaryngologa, okulisty i ewentualnie psychiatry (gdy zachodzi podejrzenie występowania zaburzeń lękowych, depresji). Wykonywane są badania słuchu i elektronystagmografia.
Następnie w zależności od potrzeb pacjent kierowany jest na badania dodatkowe, w tym: EKG, USG serca, badania obrazowe głowy (rezonans magnetyczny głowy), USG tętnic szyjnych, podstawowe badania laboratoryjne, audiometrię, słuchowe potencjały wywołane, EEG, a nawet punkcję lędźwiową (gdy stwierdza się tło infekcyjne zawrotów głowy, aby wykluczyć zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) [2].
 
Możliwości leczenia
 
W leczeniu istotne jest zidentyfikowanie przyczyny zawrotów i jej skuteczne zwalczanie („rehabilitacja przedsionkowa”, kinezyterapia i stosowanie sprzętu zapewniającego podparcie osobom starszym np. laska, psychoterapia, a ponadto profilaktyka niedokrwienia mózgu, napadów migrenowych i stosowanie leków przeciwzapalnych) [1].

Doraźnie wdrażane są metody leczenia objawowego. Konieczna jest także „naprawa” następstw uszkodzenia układu przedsionkowego poprzez właściwą rehabilitację. Leki działające objawowo powinny być stosowane krótkotrwale, ponieważ osłabiają procesy kompensacyjne. Do leków tych zaliczamy antyhistaminowe (z uwagi na obecność neuronów histaminergicznych w układzie przedsionkowym), betahistynę, neuroleptyki (w bardziej nasilonych zawrotach), benzodiazepiny i inne środki przeciwlękowe (wskazane gdy zawrotom towarzyszy lęk i depresja), antagoniści wapnia oraz leki uzupełniające np. piracetam, miłorząb japoński [1, 2].
 
Identyfikacja przyczyny zawrotów głowy nie jest łatwa. W Polsce występuje nadrozpoznawalność naczyniopochodnych zawrotów głowy wśród starszych pacjentów, podczas gdy łagodne położeniowe zawroty głowy są rozpoznawane zbyt rzadko (w odniesieniu do ich oszacowanej częstości występowania), pomimo iż znany jest prosty test ułatwiający to rozpoznanie. Pacjenci wtedy pozostają leczeni objawowo i zdarza się również, że lekami o niepotwierdzonej skuteczności. Stąd też istnieje potrzeba edukacji w środowiskach medycznych z zakresu diagnostyki i leczenia tego rodzaju zawrotów głowy [4].
 
Na podstawie: