Rehabilitacja ruchowa w stwardnieniu rozsianym (łac. sclerosis multiplex, SM) to jedna z niefarmakologicznych, objawowych form leczenia choroby, podobnie jak terapia logopedyczna, ergoterapia, psychoterapia i socjoterapia. Celem rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym jest utrzymanie lub poprawa sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej. Taka kompleksowa rehabilitacja rzeczywiście polepsza funkcjonowanie chorego i zmniejsza jego niepełnosprawność. U chorych na SM rehabilitacja ruchowa opiera się na zjawisku „neuroplastyczności”, co oznacza, że w przypadku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego może on utworzyć nowe połączenia nerwowe, co z kolei daje szanse na przywrócenie utraconych funkcji.
 
Specyfika rehabilitacji w SM
 
Stwardnienie rozsiane to choroba o charakterze postępującym, która z biegiem czasu doprowadza do niepełnosprawności ruchowej. Wyzwaniem dla fizjoterapeutów jest pomoc pacjentowi w minimalizowaniu powikłań choroby, takich jak niedowłady, spastyczność, zmniejszenie zakresu ruchomości w stawach, zaburzenia równowagi, ataksja, męczliwość i ból. To również oddziaływanie w pośredni sposób na sferę psychiczną człowieka i wzmacnianie w nim motywacji do walki o utrzymanie sprawności. W stwardnieniu rozsianym zalecanymi metodami rehabilitacji są:

 
Zalecane ćwiczenia
 
Rehabilitacja ruchowa proponowana choremu na SM, powinna być indywidualnie zaplanowana według aktualnego stanu zdrowia pacjenta, jak również uwzględniać specyfikę stwardnienia rozsianego (nie doprowadzać do przetrenowania i przegrzania; chorzy szybko się męczą).
Pod pojęciem rehabilitacji ruchowej należy rozumieć usprawnianie osób z dysfunkcjami narządu ruchu. Polega m.in. na wykonywaniu opracowanych przez fizjoterapeutę ćwiczeń i zabiegów.
Do szczególnie zalecanych w stwardnieniu rozsianym zaliczamy:
 

 
Ćwiczenia czynne powinny być wykonywane w odciążeniu, raczej w pozycji leżącej i/lub siedzącej, ponieważ wtedy chory nie męczy się szybko. Początkowo zaczyna się od mniejszej liczby powtórzeń, a następnie stopniowo i powoli ją zwiększać.
Istotne, by chory ćwiczył w pomieszczeniu przewietrzonym, chłodnym – co może zmniejszyć ryzyko zmęczenia i przegrzania, co jest groźne dla chorych. Warto przeplatać ćwiczenia dynamiczne z oddechowymi i relaksacyjnymi.
W trakcie treningu należy obserwować stan chorego i w razie objawów wskazujących na przetrenowanie (zmęczenie, któremu towarzyszą: zadyszka, potliwość, bóle głowy i mięśni, uczucie pulsowania w skroniach, zaczerwienienie lub bolesność skóry, senność) – przerwać go. Dopuszczalne jest bowiem takie zmęczenie, które jest odczuwane przez pacjenta jako „radosne i przyjemne”. Objawy po ćwiczeniach powinny ustępować po około 30-minutowym odpoczynku.
 
Spastyczność i przykurcze
 
Istotnym problemem chorych na SM jest spastyczność mięśni, czyli wzmożone napięcie mięśniowe głównie w kończynach górnych i dolnych oraz przykurcze mięśni, wpływające na unieruchomienie kończyn w pozycji zgięciowej, co skutkuje ograniczeniem sprawności fizycznej i bólem. Jeśli rozpoczynamy ćwiczenia u chorych „bólowych”, należy to robić w szczycie działania leków przeciwbólowych i rozluźniających mięśnie, a najlepiej wtedy, gdy ich stan jest stabilny.
Aby łagodzić przykurcze i nie dopuścić do pojawienia się kolejnych, zalecane są ćwiczenia rozciągające, dynamiczne i relaksacyjne. Ponadto należy pamiętać o ćwiczeniach w wodzie, właściwych pozycjach ułożeniowych i stosowaniu sprzętu ortopedycznego np. łusek. Uzupełnieniem leczenia może być też masaż i elektroterapia. Jeśli zmiany są zaawansowane, proponowane są wstrzyknięcia z toksyny botulinowej lub operacje.
Łagodzenie spastyczności opiera się na obniżaniu napięcia mięśni objętych spastycznością i wzmacnianiu określonych grup mięśniowych oraz odtwarzaniu naturalnych wzorców ruchowych. Spastyczność musi być korygowana, ponieważ dzięki temu zapobiegamy jeszcze przykurczom.
 
Rzuty stwardnienia rozsianego a rehabilitacja
 
Rehabilitacja w rzutach stwardnienia rozsianego powinna być ograniczona i nieforsująca. Powinna obejmować:

 
Przeciwwskazania do rehabilitacji w SM
 
Przeciwwskazaniami do prowadzenia rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym są ostre stany zapalne z gorączką, niewydolność krążenia, znaczne wyniszczenie organizmu oraz zaburzenia świadomości.
 
Rehabilitacja ruchowa w stwardnieniu rozsianym powinna zostać wdrożona jak najwcześniej, nawet gdy jeszcze nie stwierdzono deficytów w poruszaniu się. Pozwala na dłuższe utrzymanie sprawności oraz łatwiejsze zapobieganie i likwidowanie przykurczów mięśniowych. Ma zatem ogromne znaczenie prewencyjne.

Na podstawie: