„Milczące Anioły” to tytuł filmu dokumentalnego o dziewczynkach z zespołem Retta. Nie zrobiłoby się o nim tak głośno, gdyby nie uczestniczyła w nim jedna ze znanych aktorek Hollywood – Julia Roberts. Film dotyczy życia dziewczynek i ich rodzin. Wbrew  temu, co mówi tytuł, nie jest to spokojne, anielskie życie usłane różami...
 
Każde dziecko, któremu przybywa dni i miesięcy życia, osiąga kolejne kamienie milowe rozwoju. Gaworzy, wypowiada sylaby, raczkuje, chodzi, trzyma, nawiązuje kontakt z drugą osobą, rozumie, bawi się. Osiągnięcie określonego etapu rozwojowego indukuje kolejny. Jeśli pomimo dotychczas normalnego rozwoju, dziecko (a zwłaszcza dziewczynka) z niewyjaśnionych powodów przestaje mówić, interesować się wspólną zabawą, traci nabyte umiejętności, popada „w swój świat” - trzeba poszukać pomocy u doświadczonego pediatry.
 
Powyższe symptomy mogą sugerować rozpoznanie zespołu Retta. Zespół ten jest wynikiem mutacji w genie MECP2. Jest ciężkim, nieuleczalnym całościowym zaburzeniem rozwoju. Pojawia się z rozpowszechnieniem oszacowanym na 1-9: 100 000. Chorobę po raz pierwszy opisał Andreas Rett w roku 1965. Jest to zatem „młoda” jednostka chorobowa i nadal mało znana w środowisku medycznym.

Przyczyny zespołu Retta
 
Za wystąpienie objawów zespołu Retta odpowiadają mutacje w genie MECP2. Jest on zlokalizowany na chromosomie X, który określamy jako chromosom płci żeńskiej. Każda kobieta posiada dwa chromosomy XX, które zawsze warunkują płeć żeńską. Mężczyźni posiadają jeden chromosom X i jeden chromosom Y, który warunkuje płeć męską. Dlatego też z zespołem Retta rodzą się prawie wyłącznie dziewczynki, ponieważ dla chłopców jest to wada śmiertelna (ale istnieją doniesienia na temat urodzenia żywych chłopców z zespołem Retta).
MECP2 jest genem odpowiedzialnym za wyciszanie lub aktywowanie innych genów w określonym biologicznie czasie. W jednych momentach życia powinien spowodować pobudzenie aktywności określonych genów, a w innych je wyciszać. Jeśli gen MECP2 uległ nieprawidłowym zmianom, czyli mutacjom, wówczas nie jest w stanie koordynować właściwego wyciszania lub aktywowania genów. Jeżeli zatem dany gen jest aktywowany, zamiast wyciszany, wówczas dochodzi do pojawienia się niekorzystnych reakcji i zmian w ośrodkowym układzie nerwowym, co z kolei skutkuje wystąpieniem objawów zespołu Retta.
 
Objawy i postacie zespołu Retta
 
Zespół Retta może przebiegać w postaci klasycznej lub atypowej. Istnieje też postać zespołu Retta z zachowaną mową. Aby w pewnym stopniu ułatwić diagnozowanie dziewczynek, zostały przedstawione następujące kryteria postaci klasycznej:
 
Konieczne:

 
Postać nietypowa zespołu Retta obejmuje odmienne kryteria. Rozpoznanie jej wymaga potwierdzenia co najmniej 3 kryteriów głównych i 5 dodatkowych:
 
Podstawowe:

Dodatkowe:

 
Przebieg obydwu postaci zespołu Retta jest odmienny. Każda dziewczynka choruje inaczej. Klasyczny zespół Retta przebiega w czterech fazach. W pierwszej z nich obserwujemy prawidłowy rozwój. Objawy są wtedy słabo wyrażone i obejmują np. brak nawiązywania kontaktu wzrokowego, utratę zainteresowania zabawą, nadmierne uspokojenie.  Występują one około półrocza życia, do około 18 miesiąca życia. W drugiej fazie, trwającej od kilku tygodni do kilku miesięcy, obserwowane jest zahamowanie rozwoju. Zmiany mogą zachodzić nieprzewidywanie, szybko lub delikatnie i stopniowo. Obejmują one wyraźne zmiany w zachowaniu, nastroju i poruszaniu się. Dziewczynki mogą być rozdrażnione i poirytowane z niewyjaśnionych przyczyn. Nie śpią spokojnie. Mają problem z utrzymaniem równowagi. W tym okresie dochodzi do pojawienia się charakterystycznych stereotypii rąk w postaci klaskania, składania ich „jak do modlitwy”. Ponadto dziewczynki cierpią z powodu padaczek lekoopornych, grożących życiu hiperwentylacji i bezdechów. Trzecia faza klasycznej postaci zespołu Retta to utrata nabytych wcześniej umiejętności. Obejmuje okres od 2 do 10 roku życia. Obserwuje się wtedy regresję mowy i umiejętności ruchowych. Jednakże zmniejszają się wtedy objawy autyzmu.
Faza czwarta trwa do dorosłości. Nie obserwuje się wtedy pogarszania stanu psychicznego dziewczynek. Poprawia się ich kontakt pozawerbalny z otoczeniem. Niestety pogłębieniu ulega niepełnosprawność ruchowa. Dziewczynki nie są w stanie samodzielnie chodzić. Największymi problemami w tym czasie są padaczki, sztywność mięśniowa i skoliozy. Okres dojrzewania nastolatek z zespołem Retta jest taki sam jak w przypadku zdrowych dziewczyn.
 
Postać nietypową zespołu Retta charakteryzuje zmienny przebieg. Może być cięższy (z napadami padaczkowymi zgięciowymi i wrodzoną hipotonią mięśniową) lub lżejszy niż postać klasyczna (mniejszy stopień regresji rozwoju psycho-motorycznego). U dziewczynek pojawiają się problemy z karmieniem i perystaltyką przewodu pokarmowego, co skutkuje niedożywieniem. Ponadto może u nich dochodzić do osteopenii, skolioz oraz poważnych zaburzeń rytmu serca.
 
Stawianie diagnozy
 
Diagnozowanie zespołu Retta może być procesem długotrwałym i trudnym. Lekarz powinien zebrać dokładny wywiad z rodzicami, obserwować dziecko, a także wnikliwie je zbadać.
Dziewczynki wymagają konsultacji u wielu specjalistów, zwłaszcza u genetyka, neurologa, psychiatry, gastrologa, ortopedy, kardiologa oraz psychologa, neurologopedy, pedagoga specjalnego i fizjoterapeuty.
Już na początku trzeba zaznaczyć, że zarówno wykrycie mutacji powodujących zespół Retta przy braku objawów, jak i jej niewykrycie w przypadku zaobserwowania objawów zespołu Retta – nie przesądza o diagnozie.
Zespół Retta ma podobny przebieg do autyzmu, zespołu Angelmana, a także zespołu podobnego do syndromu Retta spowodowanego mutacjami w genie CDKL5 i innymi chorobami związanymi z zaburzeniami rozwoju oraz ciężką niepełnosprawnością intelektualną i  ruchową. Musi być z nimi różnicowany.
 
Postępowanie terapeutyczne
 
Dziewczynki muszą być pod stałą opieką drugiej osoby z uwagi na ryzyko samookaleczeń, a także utraty zdolności do samodzielnego zaspokajania potrzeb. Zespół Retta na dzień dzisiejszy jest chorobą niewyleczalną. Stosowane jest wiele supelmentów, które miałyby poprawić jakość życia dziewczynek, jednak z różnym skutkiem.
Rozwój dziewczynek z zespołem Retta powinien być okresowo oceniany. W zależności od potrzeb mogą wymagać wykonania badań obrazowych głowy, elektrofizjologicznych jak EEG i EKG, a także konsultacji ortopedycznej. Szczególnie ważne jest poradnictwo żywieniowe i gastroenterologiczne oraz dobranie właściwej diety. Czasem wymagane jest założenie sondy dożołądkowej lub PEGa, dzięki czemu można dostarczyć dziecku właściwą ilość płynów i składników odżywczych.
Leczenie padaczek w zespole Retta jest trudne, gdyż są to zwykle padaczki lekooporne. Stosowane są politerapie i dieta ketogenna. Pobudzenie, lęki i krzyki nocne jakich doświadczaj dziewczynki również stanowią wyzwanie dla ich rodziców i lekarzy. Często zawodzą sposoby konwencjonalne i niekonwencjonalne.
Dziewczynki wymagają stałej rehabilitacji ruchowej dobranej indywidualnie, terapii zajęciowej, neurologopedycznej, społecznej. Warto też nadmienić, że nie tylko dziewczynki z zespołem Retta potrzebują wsparcia. Zainteresowania, życzliwości, zwyczajnej codziennej pomocy i odpoczynku potrzebują także ich rodziny.