Ból głowy jest jedną z najpowszechniejszych dolegliwości. U jednych występuje częściej, np. w postaci migreny, u drugich pojawia się na skutek przemęczenia. Może też nie mieć uchwytnej przyczyny, a także stanowić objaw poważnej choroby lub stanu zagrożenia życia, jakim jest np. udar mózgu. Wymaga indywidualnego podejścia i dokładnego zdiagnozowania.

Niecodziennym zjawiskiem, jakie można zaobserwować podczas badania osoby z bólem głowy, jest zakrzepica zatok żylnych mózgu. Choroba dotyczy zatok żylnych opony twardej i żył mózgu. Rolą wspomnianych zatok jest zbieranie krwi z mózgowia, opon mózgowych, ucha wewnętrznego, gałki ocznej i oczodołu.
 

Rozpowszechnienie choroby

Zakrzepica zatok żylnych (ang. cerebral venous sinus thrombosis – CVST) zaliczana jest do tzw. udarów żylnych. Jest chorobą rzadką, dotykającą rocznie pięć osób na milion. Stanowi 0,5% do 1% wszystkich udarów mózgu. Częściej z tego powodu cierpią kobiety.
 

Przyczyny zakrzepicy zatok żylnych mózgu

Istnieje wiele przyczyn CVST. Zwykle w wywiadzie chorobowym stwierdza się kilka czynników predysponujących do zakrzepicy wewnątrzczaszkowej. Przyczyny CVST zostały podzielone na:

• infekcyjne (np. zapalenie uszu, zatok, opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie wsierdzia, sepsa),
• nieinfekcyjne (zaburzenia hematologiczne, nowotwory, przebycie operacji, poważne urazy, udar mózgu, niewydolność krążenia, kolagenozy, zaburzenia hormonalne, ciąża, zespół antyfosfolipidowy, antykoncepcja hormonalna, unieruchomienie chorego),
• inne (uraz mózgu, guzy mózgu, dożylne podawanie płynów).

Objawy CVST i diagnostyka

Podobnie jak różnorodne są przyczyny zakrzepicy zatok żylnych, obraz kliniczny schorzenia przebiega indywidualnie zmiennie. Najczęściej jednak symptomatyka nie jest bogata, a objawy są niejednoznaczne, stąd potrzeba rzetelnej diagnostyki obrazowej.

Objawy sugerujące zakrzepicę zatok żylnych mózgu:

• bóle głowy (są najczęstsze, mogą występować jako objaw pojedynczy),
• łagodne nadciśnienie śródczaszkowe (za którym przemawiają bóle głowy, zaburzenia świadomości, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego).
• zakrzepica zatoki strzałkowej górnej: nadciśnienie śróczaszkowe i niedowład spastyczny kończyn dolnych,
• zakrzepica zatoki skalistej górnej: ból twarzy, następstwo zapalenia ucha,
• zakrzepica zatoki skalistej dolnej: zespół Gradenigo (współwystępowanie porażenia nerwów trójdzielnego i odwodzącego) z bólem zaoczodołowym,
• zakrzepica zatoki skalistej bocznej: zwiększone ciśnienie śródczaszkowe i ból ucha,
• zakrzepica żył korowych: afazja, padaczka, niedowłady kończyn,
• zakrzepica żyły Galena: prężenia wyprostne, gorączka, szybka akcja serca, przyspieszony oddech, zgon (u noworodków po urazie lub zakażeniu),
• zakrzepica żyły szyjnej wewnętrznej: zajęcie nerwu błędnego, dodatkowego i podjęzykowego (w wyniku zakładania wkłucia centralnego lub rozrusznika serca),
• zakrzepica zatoki jamistej: wytrzeszcz gałki ocznej z bolesnością uciskową gałki ocznej, obrzękiem spojówki i oznakami uszkodzenia nerwów gałkoruchowych.

Proces diagnostyczny opiera się na wykonaniu badań obrazowych mózgu, jak tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (MRI) z angiografią, czyli uwidacznianiem naczyń krwionośnych mózgu za pomocą kontrastu, podawanego dożylnie. W ten sposób można określić zmiany w układzie naczyń żylnych mózgu. Ponadto dzięki MRI i CT uwidaczniamy cechy obrzęku mózgu, obrazy niedokrwienia lub krwotoku.
 

Możliwości leczenia

Leczenie polega na wyeliminowaniu przyczyny zakrzepicy zatok żylnych mózgu oraz leczeniu objawowym. Należy opanować napady padaczkowe, dążyć do wyrównania zaburzeń metabolicznych, deficytów płynowych, zwalczać zakażenia, kontrolować ciśnienie śródczaszkowe i łagodzić obrzęk mózgu. Jeśli nie ma urazów kręgosłupa, głowa pacjenta powinna znajdować się w lekkim uniesieniu (około 30°).
Zalecane jest wdrożenie profilaktyki przeciwzakrzepowej i leczenie przeciwkrzepliwe (heparyna), jeśli nie doszło do masywnych krwawień lub zaburzeń krzepnięcia krwi. W cieżkich przypadkach rozważa się leczenie trombolityczne.
Kobiety warto przekonać do zaprzestania stosowania antykoncepcji hormonalnej - zwłaszcza, gdy potwierdzono u nich nosicielstwo kopii mutacji Leiden genu czynnika V (kobiety z tą mutacją mają szczególne ryzyko wystąpienia zakrzepicy i/lub zatorowości naczyń krwionośnych) oraz gdy nałogowo palą wyroby tytoniowe.

Literatura:

• Perenc A. Ból głowy jako objaw wewnątrzczaszkowej zakrzepicy żylnej. Udar Mózgu 2011; 13 (1–2): 22–27
• Rajewski P., Książkiewicz B. Zakrzepica żył i zatok mózgu. Udar Mózgu 2010; 12 (1–2): 47–50
• Manji H., Connolly S., Dorward N., Kitchen N., Mehta A., Wills A., red. nauk. wyd. pol. Barycki J. Oksfordzki podręcznik neurologii, Czelej, Lublin 2010 (publikacja angielska: 2007)
• Zaidat O.O., Lerner A.J. wyd. I polskie, red. H. Kwieciński, Neurologia. The Little Black Book. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2010