Wiele chorób, zwłaszcza tych przewlekłych, w różnym stopniu pogarsza życie człowieka. Mogą one wpływać nie tylko na stan fizyczny organizmu, ale także na samopoczucie chorego. W konsekwencji może ucierpieć jego  status majątkowy i społeczny, życie towarzyskie  oraz wiele innych obszarów funkcjonowania. Tyczy się to również chorób i zaburzeń psychicznych.
Na podstawie analizy danych ze studium Globalnego Obciążenia Chorobą, WHO ustaliła, że choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) jest szóstą pod względem częstości przyczyną szeroko pojętej niepełnosprawności u mężczyzn i trzecią wśród kobiet (Rejas i in., 2015).
 
ChAD - czym jest?
 
Choroba afektywna dwubiegunowa najczęściej rozpoczyna się we wczesnej dorosłości. Objawia się występowaniem zespołów depresyjnych i maniakalnych lub hipomaniakalnych. Osoby cierpiące na chorobę afektywną dwubiegunową typu pierwszego ciężej przechodzą przez epizody maniakalne w porównaniu do osób z ChAD-em typu drugiego, w którego przebiegu występuje hipomania.
Do objawów manii w przebiegu ChAD należą m.in.: obniżona produktywność (w stanach hipomaniakalnych, łagodniejszych niż mania, produktywność może być podwyższona), podejmowanie ryzykownych decyzji, rozpoczynanie działań i niekończenie ich, nadaktywność ruchowa, podwyższony nastrój i niekiedy nieukierunkowana agresja. Napady gniewu, gonitwa myśli czy słowotok pogarszają relacje chorego z otoczeniem. Natomiast spadek produktywności, odwracalność uwagi, niekonsekwentne zachowania i nadmiar energii mogą prowadzić do problemów w pracy oraz (przez nieprzemyślane i nagłe decyzje) kłopotów finansowych (Bilikiewicz, 2011).
 
Uczestnicy i narzędzia
 
              Kluczowym etapem przed przystąpieniem do udzielania pomocy osobom z ChAD-em jest ocena poziomu ich funkcjonowania.
Do tej pory narzędziem, które było standardowo używane w celu pomiaru sprawności odnoszącej się do wielu aspektów zdrowia -  funkcjonowania poznawczego, samodzielności, interakcji społecznych, chorób ostrych i przewlekłych, uszkodzeń ciała, problemów psychicznych i emocjonalnych, problemów związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych - była Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. Jest ona jednak dosyć skomplikowana i trudno jest ją stosować w codziennej praktyce. W celu ułatwienia pracy lekarzom i usprawnienia metody, WHO opracowała WHODAS 2.0. (ang. World Health Organization Disability Assesment Schedule 2.0.), czyli 36-itemowe narzędzie służące do oceny sprawności pacjenta.
WHODAS 2.0. jest dostępny już w ponad dziesięciu językach. Każda jego wersja została przetestowana w różnych warunkach i wśród pacjentów cierpiących na różne choroby.

              Hiszpańscy badacze postanowili sprawdzić użyteczność WHODAS 2.0. tylko wśród osób chorujących na ChAD typu pierwszego.
Według założeń autorów wyniki uczestników miały być mocno skorelowane z poziomem depresji, zaostrzeniem dolegliwości, aktywnością społeczną, zawodową i jakością życia związaną ze zdrowiem. Osoby, które pracują lub uczą się, miały uzyskać niższe wyniki, podobnie jak chorzy z prawidłowym nastrojem.
Do badania przystąpiło 291 pacjentów ambulatoryjnych, w wieku od 18 do 55 lat. Byli oni rekrutowani z 40 ośrodków psychiatrycznych. Uczestnicy chorowali średnio 12 lat, a w czasie trwania badania część z nich przyjmowała:

 
Trzydzieści dwie osoby nie przyjmowały żadnego z tych leków.
 
               WHODAS 2.0. to 36-itemowe narzędzie, które ocenia sprawność pacjenta w sześciu sferach:  

Na pytania w każdej ze skal pacjenci odpowiadali poprzez ocenę trudności z jaką przychodziło im poradzenie sobie w jakiejś sytuacji. Odpowiedzi miały zakres od 1 do 5, gdzie 1 oznaczało brak trudności, a 5 ogromną trudność lub niemożność wykonania czynności.
 
Pozostałe narzędzia
 
              Oprócz WHODAS 2.0 zastosowano inne testy, aby móc porównać ich wyniki z wynikami uzyskanymi za pomocą nowego narzędzia. Uczestnicy zostali poddani testom mającym mierzyć czynniki psychopatologiczne, funkcjonalność i jakość życia, a także przystąpili do:

 
Wyniki
 
              Konfirmacyjna analiza czynnikowa potwierdziła zasadność zastosowania takiej, a nie innej struktury WHODAS 2.0. Porównane zostały trzy modele - ten zaproponowany przez WHO, Üstün (2010) i Chwastiak i Von Korrf (2003). Okazało się, że pierwszy model jest najbardziej wiarygodny i korzystny, głównie ze względu na niską wartość AIC (ang. Akaike information criteria). Im niższą wartość ma AIC, tym dany model lepiej opisuje dane zjawisko.
Wartości alfy Cronbacha poszczególnych podskal wahają się od 0,73 do 0,92 i pokazują, że WHODAS 2.0. jest spójny wewnętrznie.
              Potwierdzono hipotezy zakładające, że pacjenci pracujący lub uczący się i ci w eutymii, wykazują mniejszy stopień niepełnosprawności, niż pacjenci niepracujący i z nieprawidłowym nastrojem. Wskazuje to na inną funkcję testu - dobrze różnicuje on pacjentów z zaburzonym nastrojem od tych w eutymii. Okazało się ponadto, że niepełnosprawność osób z ChAD-em typu pierwszego przejawia się głównie w podskalach: poznawczej, interakcji z innymi osobami, codziennych czynności i uczestnictwa w życiu społecznym.
 
Podsumowanie
 
              WHODAS 2.0. jest rzetelnym, wiarygodnym i spójnym wewnętrznie narzędziem umożliwiającym ocenę sprawności osób z różnymi chorobami. Hiszpańscy badacze dowiedli, że WHODAS 2.0. wykazuje te same cechy względem próby złożonej tylko z pacjentów z ChAD typu pierwszego. Według autorów analiza poszczególnych podskal i itemów narzędzia pomoże lekarzom i terapeutom w dobraniu odpowiednich metod terapeutycznych, skupiających się na najtrudniejszych aspektach choroby (Rejas i in., 2015).
 
Anna Szymczak
 
Rejas, J., Guilera, G., Tabarés-Seisdedos, R. i in. (2015). Disability in bipolar I disorder: The 36-item World Health Organisation Disability Assessment Schedule 2.0. Journal of Affective Disorders, 174, 353-360.
 
Bilikiewicz, A. (red.). (2011). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.