Choroba znana jest w medycynie pod kilkoma nazwami:
- choroba z Lyme,
- borelioza z Lyme,
- krętkowica kleszczowa.
Borelioza w liczbach
Najwięcej zachorowań na boreliozę notuje się w okresie późnej wiosny, lata, aż do jesieni. W Polsce rejonem endemicznym choroby jest jej północna część. Na świecie najwyższą liczbę zachorowań stwierdzono w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, krajach Skandynawskich, Rosji i Europie Środkowej. Neuroborelioza to borelioza, której objawy dotyczą układu nerwowego. Częściej jest notowana w krajach europejskich.
Rocznie w Polsce notuje się 9-10 tysięcy zachorowań na boreliozę.
Pierwsze oznaki Boreliozy
Na ogół najpierw musi dojść do ukąszenia człowieka przez zainfekowanego kleszcza (nosicielami krętków Borrelia jest do 30% kleszczy, zależnie od regionu), .Kleszcz, który wbija się w ludzką skórę najpierw ją znieczula, zatem nie mamy pojęcia gdzie i kiedy doszło do ukąszenia. Nie każda osoba ukąszona przez zainfekowanego kleszcza zachoruje. Ryzyko infekcji wzrasta wraz z upływem czasu od ukąszenia, dlatego należy kleszcza usunąć w ciągu 12-24 godzin. Jeśli zakażenie jednak nastąpi, w miejscu wkłucia dochodzi do reakcji zapalnej jako odpowiedzi na wniknięcie do organizmu śliny kleszcza i rozprzestrzeniania bakterii na cały organizm drogą krwi (m.in. do serca, stawów, układu nerwowego). Po 1-3 tygodniach od ukąszenia można zaobserwować różne objawy, z których najistotniejsze to:
-
rumień wędrujący - czyli zmiana skórna o charakterze czerwonego pierścienia, który zmienia swoje umiejscowienie na ciele (stąd w nazwie: „wędrujący”) lub naciek limfocytarny koloru bordowego (bordowa grudka na skórze); trzeba pamiętać, że nie zawsze się pojawia lub może zostać nieazuważony jeśli wystąpi np. na owłosionej skórze głowy;
-
objawy grypopodobne (podwyższenie temperatury ciała, dreszcze, bóle mięśni i stawów, rozbicie, senność, ból głowy, osłabienie).
Wspomniane symptomy mijają po okresie od 1 do 3 miesięcy. Jeśli chory nie trafi w tym czasie do lekarza i nie zostanie rozpoczęte właściwe leczenie, wówczas w przeciągu kilku miesięcy może dojść do poważnego zajęcia stawów, układu nerwowego, a nawet zapalenia mięśnia sercowego.
Neuroborelioza przytrafia się rzadziej niż zapalenie stawów, ale częściej niż zapalenie mięśnia sercowego. Dotyczy bowiem 15% osób zakażonych, które nie poddały się leczeniu. Objawy neurologiczne są obecne już na etapie infekcji rozproszonej i występują też w późnej fazie choroby.
Mechanizm objawów neurologicznych
Po ukąszeniu przez kleszcza, dochodzi do zainfekowania organizmu. Drogą krwi, limfy lub nerwową krętki wędrują do różnych narządów. Uważa się, że za dolegliwości ze strony układu nerwowego odpowiadają krętki Borrelia, które wniknęły do komórek glejowych. Przylegające do komórek nerwowych bakterie mogą doprowadzać do ich zniszczenia i wywołują stan zapalny.
Objawy boreliozy z układu nerwowego
W etapie infekcji rozproszonej (układowej)oprócz dolegliwości stawowych mogą ujawnić się zaburzenia neurologiczne. Wczesne neurologiczne objawy to przede wszystkim bóle głowy o łagodnym nasileniu. Mogą stanowić już wtedy objaw zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR). W płynie mózgowo rdzeniowym (PMR) nie stwierdza się na początkowym etapie cech zapalnych.
Objawy neuroboreliozy wynikają z miejsca ulokowania się procesu chorobowego. Najcięższą postacią neuroboreliozy jest zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. Czasem mogą wystąpić łagodne encefalopatie. Ponadto obserwuje się patologie nerwów obwodowych (np. neuropatie czaszkowe) oraz radikulopatie z zespołem bólowym.
Borelioza w późnym stadium daje o sobie znać w odległym czasie, bo nawet do kilku-kilkunastu lat od pojawienia się pierwszych objawów. Najczęściej obserwowane są wtedy objawy skórne, świadczące o zanikowym zapaleniu skóry. W późnym stadium choroby mogą wystąpić też objawy neuroboreliozy: polineuropatia obwodowa, zapalenia nerwów obwodowych, korzeni rdzeniowych, a później dołączają się zaburzenia poznawcze i nastroju przypominające zespół otępienny.
Postacie neuroboreliozy
Limfocytarne (aseptyczne) zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (LZOMR)
ZOMR spowodowane przez krętki Borrelia cechuje łagodny przebieg. Podstawowym objawem są niezbyt silne bóle głowy. Towarzyszy im złe samopoczucie, ból szyi, łagodna sztywność karku, bóle mięśni, stawów, a czasem gorączka. Początkowo nie stwierdza się zmian zapalnych w PMR.
U chorych z LZOMR występują neuropatie, odczuwane jako parestezje: mrowienie, pieczenie i drętwienie kończyn. Obserwowane jest także osłabienie siły mięśni, a także ich zanik.
Neuropatie nerwów czaszkowych i radikulopatie z zespołem bólowym
Porażenia nerwów czaszkowych dotyczą głownie nerwu VII (twarzowego), rzadziej innych. Może być ono jedno lub obustronne i pojawić się już wtedy, gdy widoczny jest rumień wędrujący. Notowane są wówczas cechy porażenia nerwu twarzowego i towarzyszącego mu objawu Bella, czyli niemożności domknięcia szpary powiekowej z powodu niedowładu mięśnia okrężnego oka.
Radikulopatie, czyli zapalenie korzeni nerwowych, występują jako dolegliwości bólowe pleców z porażeniem mięśni brzucha. Ustępują szybko po podaniu antybiotyku.
Neuropatie mogą pojawić się nagle i być bardzo nasilone. Towarzyszą im zaburzenia czucia i niedowłady. Jeśli początkowo są łagodne, z biegiem czasu mogą postępować.
Limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie nerwów czaszkowych i radikulopatie zaliczają się do triady Bannwartha, która świadczy o neuroboreliozie. Charakterystycznym, wczesnym objawem neuroboreliozy, wyprzedzającym triadę Bannwartha jest porażenie nerwu twarzowego.
Zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego
Jest najcięższą postacią neuroboreliozy i może rozwinąć się na każdym etapie ZOMR. Istnieje ryzyko, że będzie przebiegać z wodogłowiem, zaburzeniami świadomości, niewydolnością oddechową, niedowładami spastycznymi lub wiotkimi, objawami ogniskowymi i zaburzeniami trzymania moczu (nietrzymanie, zatrzymanie).
Objawy psychiatryczne
W przebiegu neuroboreliozy stwierdza się także pewne zaburzenia psychiczne. Zaliczamy do nich:
Neuroborelioza jest rozpoznawana na podstawie wywiadu chorobowego i badania neurologicznego. Stwierdza się przeciwciała przeciw krętkom we krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym (ELISA, potwierdzenie Western-Blot). Uzupełnieniem diagnostyki są badania neuroobrazowe i elektrofizjologiczne. Leczeniem z wyboru jest miesięczna (minimum) antybiotykoterapia cefalosporynami III generacji.
Objawy ZOMR często są bardzo łagodne i niezauważalne, a chory jest leczony objawowo z powodu zapalenia nerwów czaszkowych lub radikulopatii, bez leczenia przyczynowego. Zatem problem uporczywie nawraca do czasu, gdy nie rozpozna się boreliozy.
Post-treatment Lyme disease syndrome
Po wyleczeniu boreliozy u niektórych osób utrzymują się objawy chorobowe, takie jak bóle mięśniowe, parestezje, osłabienie możliwości intelektualnych, zmęczenie, zaburzenia snu i nastroju, nawet po leczeniu antybiotykiem. Objawy te mają w większości przypadków charakter subiektywny. Są oporne na proponowane możliwości leczenia.
Na podstawie:
1. Miklosy J. Chronic or Late Lyme Neuroborreliosis: Anlysis of Evidence Compared to Chronic or Late Neurosyphilis. Open Neurol J. 2012; 6: 146-157.
2. Patric R. Murray, Ken S. Rosenthal, Michale A. Pfaller: Mikrobiologia. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2011
3. Steere A.C. Lyme borreliosis in 2005, 30 years after initial observations in Lyme Connecticut. Wien Klin Wochenschr. 2006 Nov;118(21-22):625-33.
4. Zajkowska J.M. et all. Neuroborelioza. Polski Przegląd Neurologiczny 2006, tom 2, 1, 13–21
5. Helon B. et all. Wieloobrazowe zaburzenia psychiczne w przebiegu neuroboreliozy – opis przypadku. Psychiatria Polska 2009, tom XLIII, 3, 353–361
