Na dzień dzisiejszy stwardnienie rozsiane jest chorobą niewyleczalną. Jednak można w pewien sposób wpłynąc na jej przebieg, a także łagodzić objawy. Opanowanie objawów i wynikających z nich dyskomfortów nie świadczy o wyleczeniu choroby, a jedynie o jej wyciszeniu. Leczenie zależy od stanu pacjenta, fazy choroby, a także jej indywidualnego przebiegu u poszczególnychosób . Pocieszającym dla chorych jest fakt, że w fazie badań naukowych jest kilka farmaceutyków, które mają pomóc w leczeniu SM. Na chwilę obecną nie ma jednak ostatecznie potwierdzonej skuteczności i bezpieczeństwa tych preparatów.
 
W wielu krajach dostępność różnych form terapii bywa ograniczona z powodów finansowych. Czasem poszczególnym pacjentom proponowany jest udział w programach lekowych.  Niekiedy jednak medycyna zawodzi, jak np. w przypadku postaci pierwotnie postępującej stwardnienia rozsianego, kiedy stosuje się leczenie wyłącznie objawowe, bez możliwości wpływu na przebieg choroby. Z uwagi na fakt, iż stwardnienie rozsiane ma zazwyczaj przebieg fazowy - z rzutami i remisjami oraz wynika z zaburzeń immunologicznych, można wyróżnić leczenie:
- rzutów, jako część leczenia objawowego,
- objawowe (leczenie objawów wynikających z progresji choroby),
- immunosupresyjne i immunomodulujące.
 
Leczenie rzutów

Jest szczególnie ważne w postaci rzutowo-remitującej. Polega na dożylnej sterydoterapii, z tego powodu odbywa się w szpitalu. Przed wdrożeniem leku sterydowego, istotne jest zdiagnozowanie rzutu, ale niezwiązanego z infekcją. Rzut stwardnienia rozsianego to pogorszenie się stanu neurologicznego pacjenta (pogłębienie objawów, które już pacjent ma) lub zaobserwowanie nowych objawów SM. Duże zastosowanie ma w tym miejscu rozszerzona skala EDSS, czyli skala niewydolności ruchowej Kurtzkiego (skala EDSS z ang. Expanded Disability Status Scale). Objawy te pogarszają stan chorego o minimum 1 punkt wg skali, nie mają przyczyny w trwajacej infekcji oraz utrzymują się minimum przez dobę. Bardzo ważne jest, aby przed wdrożeniem sterydu wykluczyć wszelkie zakażenia, gdyż leki te znacznie osłabiają odporność. Infekcja i jednoczesna sterydoterapia mogą skutkować zagrożeniem zdrowia lub życia pacjenta z SM. Stan pacjenta poddawanego sterydoterapii (na ogół metyloprednizolonem) powinien być szczegółowo badany przez lekarza prowadzącego w szpitalu.
 
Łagodzenie objawów

Z progresji stwardnienia rozsianego wynika wiele objawów i dyskomfortów. Zaliczamy do nich głównie bolesną spastyczność i drżenia. Spastyczność można opanować farmakologicznie m.in. Baclofenem, Sirdaludem, Mydocalmem, Hydroksyzyną, a także dzieki wszczepieniu pompy baklofenowej do kanału kręgowego. Wykorzystywane są też iniekcje domięśniowe z Botoxu, czyli toksyny botulinowej, które mogą złagodzić przykurcze. W ostateczności wykonywane są zabiegi chirurgiczne polegające na nieodwracalnym przecięciu korzeni przednich nerwów rdzeniowych.
W razie bólu stosowane są klasyczne niesterydowe leki przeciwzapalne w połaczeniu z lekami przeciwpadaczkowymi i przeciwdepresyjnymi, które zaliczamy do koanalgetyków. Koanalgetyki uzupełniają i potęgują działanie przeciwbólowe. Dolegliwościom bólowym można  zapobiegać także przez rehabilitację ruchową (profilaktyka przykurczy, przeciążeń) i relaksację.
Osoby cierpiące z powodu stwardnienia rozsianego nierzadko cierpią nazaburzenia nastroju i  częstomuszą zmagać się z depresją. W takim przypadku istotne jest zdiagnozowanie zaburzenia, pomoc psychiatry, psychoterapeuty, a także życzliwych osób z otoczenia pacjenta. W razie potrzeby przepisywane są leki przeciwdepresyjne.
Ciężka, przewlekła choroba, jaką jest SM, często doprowadza do rozwinięcia się zespołu zmęczenia. Zmęczenie to nasila się pod wpływem depresji, stresu, nadmiernej aktywności ruchowej i negatywnie wpływa na funkcjonowanie bio-psycho-społeczne. Obserwuje się, że ten rodzaj zmęczenia ustępuje po wypoczynku i wyspaniu się. Istnieje też szansa na farmakologiczne niwelowanie zmęczenia związanego z SM. Korzystne efekty terapeutyczne uzyskano dzieki amantadynie, modafinilu i środkom przeciwdepresyjnym. Terapię wspomaga indywidualnie dobrana rehabilitacja, treningi relaksacyjne, psychoterapia i wsparcie bliskich osób. Związek pomiędzy SM a zmęczeniem wynika z zaburzeń kory czołowej i jąder podstawy, a także procesów immunologicznych oraz zaburzeń neuroprzekaźnictwa.
Dysfunkcjami szczególnie przykrymi dla chorychsą te dotykające sfery intymnej. Często bowiem dochodzi do zaburzeń funkcjonowania dróg moczowych i ograniczeń seksualnych.
Pierwsze z nich wymagają szczegółowego zbadania: USG, urografia, badanie ogólne moczu, posiew moczu i leczenia odpowiednimi lekami. Jeśli dochodzi do nietrzymania moczu, stosowane są leki zapobiegające moczeniu się, do których zaliczamy m.in. Ditropan i Imipraminę. Jeśli sytuacja jest odwrotna, czyli dochodzi do zatrzymywania moczu, proponowane są leki wypierające mocz np. Ubretid oraz okresowe cewnikowanie pęcherza moczowego.
Osoby z zaburzeniami seksualnymi, mogą zasiegnąć porady u seksuologa. Czasem wystarczy psychoterapia, niekiedy jednak wskazane jest leczenie farmakologiczne. W krajach Zachodu istnieje również szansa skorzystania z terapii partnerów zastępczych.
Każda osoba choruje inaczej. Miewa inne objawy, hierarchię ważności, nasilenie choroby i potrzebę interwencji. Leczenie objawowe osoby chorej na SM powinno być całościowe, czyli uwzględniać każdą sferę funkcjonowania człowieka.
 
Leczenie immunomodulujące

Ten rodzaj leczenia stwardnienia rozsianego nadal pozostaje w fazie badań, a polega na regulowaniu (modyfikowaniu, modulowaniu) naturalnego przebiegu choroby. Zaliczamy do niego  terapię z interferonem beta, mitoksantronem, octanem glatirameru i natalizumabem. Interferon beta hamuje reakcje zapalne, może też zmniejszać liczbę rzutów w postaci rzutowo-remitującej (u osób, które w okresie ostatnich 2-3 lat miały minimum 2 rzuty choroby). Zaawansowane stadium choroby dyskwalifikuje z tego rodzaju terapii.
Mitoksantron, zaliczany do leków cytostatycznych,jest najkorzystniejszy w leczeniu postaci wtórnie postępującej. Zmniejsza liczbę rzutów choroby. Mitoksantron jest jednak lekiem, który może poważnie uszkodzić serce, dlatego też nie wolno przekraczać jego dawki życiowej, wyliczonej na 140mg.
Octan glatirameru wpływa na zahamowanie reakcji autoimmunologicznych. Jest rónież stosowany u chorych z postacią rzutowo-remisyjną. Octan glatirameru wpływa na zmniejszenie liczby rzutów i ognisk chorobowych w obrazie rezonansu magnetycznego.
Natalizumab jest preparatem jeszcze niezarejestrowanym w Polsce. Ma za zadanie zmniejszyć liczbę rzutów i ognisk w wyniku badania rezonansu magnetycznego. Może byc stosowany wtedygdy leczenie interferonem beta nie powiodło się. Istnieje jednak ryzyko, że natalizumab może powodować wieloogniskową leukoencefalopatię u osób z poliomawirusem JC (wirus ten ujawnia się u osób poddawanych immunosupresji).
 
Leczenie immunosupresyjne

Polega na hamowaniu działania układu odpornościowego. Środki immunosupresyjne są wykorzystywane jako leczenie ratunkowe, kiedy inne zawiodły. Zalicza się do nich cyklofosfamid, metotreksat, cyklosporynę, azatioprynę i kladribinę.
 
Leczenie wspomagające

Są to głównie preparaty wpływające ochronnie na układ nerwowy i mięśnie. Chorzy suplementują magnez, potas, witaminy z grupy B i kwasy tłuszczowe omega. Zalecane jest także wsparcie żywieniowe, gdy obserwowane są pierwsze objawy wyniszczenia.
 
Rehabilitacja ruchowa

Jest kluczowa w usprawnianiu osoby zmagającej się ze stwardnieniem rozsianym. pozwala zapobiegać nie tylko przykurczom, zanikom mięśniowym i bólowi, lecztakże zespołowi zmęczenia. Rehabilitacja chorego na SM powinna być prowadzona do granicy zmęczenia fizycznego. Nie wolno dopuścić do przetrenowania. Stosowana jest także fizykoterapia (pole magnetyczne, hydroterapia, laseroterapia) i masaż.
 
Leczenie marihuaną medyczną

Na świecie istnieje szansa skutecznego opanowania objawów stwardnienia rozsianego dzięki preparatom z marihuaną. Pozwala ona na złagodzenie bólu neuropatycznego, rozluźnienie mięśni w przebiegu spastyczności, a także zmniejszenie dysfunkcji pecherza moczowego. Może pomóc w walce z depresją, jadłowstrętem, czy też zmęczeniem towarzyszącymi chorobie. Jednakże taka terapia może uzależniać i stać się przyczyną objawów psychotycznych. Dlatego też jej stosowanie wymaga ścisłej współpracy z lekarzem prowadzącym. Niestety w Polsce jest to nielegalne.
 
Na podstawie:
1. Selmaj K.: Stwardnienie rozsiane. Termedia Wydawnictwo Medyczne. Poznań 2006
2. Mumenthaler M., Mattle H.: Neurologia wyd. III 2003, Urban & Partner, Wrocław, Polska
3. Rowland L.P.(red.), Kwieciński H., Kamińska A.M.: Neurologia Merritta, wyd. Pol. 2004, Urban & Partner, Wrocław, Polska
4. Losy J. Zmęczenie w stwardnieniu rozsianym. FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2005, 3, 279.282
5. Effects of cannabis on cognitive function in patients with multiple sclerosis. K. Honarmand. M.Tiemey, P.O’Connor, A.Feinstein Neurology. 2011;76:1153-1160