Padaczka jest chorobą, którą można opanować farmakologicznie. Niestety padaczki mogą być także lekooporne. Aktualnie medycyna dysponuje wieloma różnymi lekami przeciwpadaczkowymi. Ponadto oprócz nich znane są inne metody leczenia tego zaburzenia, jak np. dieta ketogenna, medyczna marihuana, stymulacja nerwu błędnego i operacyjne zniszczenie ognisk padaczkowych. Leki przeciwpadaczkowe mogą wpływać na zmniejszenie liczby napadów padaczkowych, ich intensywność, czy wreszcie skutecznie im zapobiegać. Idealnie by było, gdyby leki przeciwpadaczkowe cechowały się małą ilością działań ubocznych.
Kiedy nie podaje się leków?
Należy pamiętać, że wystąpienie jednego napadu padaczkowego nie obliguje do włączenia farmakoterapii. Jeśli jednak spodziewamy się nawrotu napadu, co można ocenić poszukując ognisk padaczkowych w mózgu (rezonans magnetyczny mózgu i EEG), rozważa się rozpoczęcie leczenia.
Kiedy mamy do czynienia z poalkoholowymi napadami padaczkowymi, wówczas zaniechanie picia alkoholu przez pacjenta może zapobiec wystąpieniu kolejnych napadów. Urazy głowy, guzy mózgu, czy też stan po kraniotomii i innych operacjach neurochirurgicznych nie stanowią wskazania do farmakoterapii do czasu, kiedy nie wystąpią napady padaczkowe. Pacjent wówczas wymaga kontroli przez lekarza neurologa.
Zasady doboru leku przeciwpadaczkowego
Leki przeciwpadaczkowe powinny być dobierane indywidualnie do każdego pacjenta, w oparciu o:
- wiek,
- płeć,
- rodzaj padaczki,
- choroby współwystępujące (niewydolność nerek, choroby wątroby),
- aktualnie przyjmowane leki (np. antykoncepcja hormonalna, leki stosowane w chorobach serca, depresji, zaburzeń lękowych),
- ogólny stan zdrowia.
Przed włączeniem leków należy wykonać choremu zestaw badań laboratoryjnych, w tym: pełną morfologię krwi, próby wątrobowe i nerkowe, poziom elektrolitów i glikemii. W trakcie leczenia również powinno się systematycznie kontrolować te parametry.
Farmakoterapia padaczki polega na wdrożeniu jak najniższej dawki leku i powolnego jej zwiększania do skutecznego opanowania napadów. Dzięki temu można zapobiec nagłym wahaniom poziomu leku w organizmie i związanych z tym działaniom ubocznym. Jeśli mimo zwiększania dawki napady padaczkowe nadal występują, wówczas lekarz zwiększa ją do takiej, która jest skuteczna i tolerowana przez pacjenta. Gdy znów obserwowana jest nieskuteczność, wtedy lekarz decyduje o zmianie leku na inny z grupy I rzutu. Leki II rzutu są dopiero wprowadzane jeśli wcześniejsze zawodzą.
Leki pierwszego i drugiego rzutu w padaczce oraz leki dodatkowe:
leki pierwszego rzutu:
karbamazepina, lamotrygina, okskarbazepina, kwas walproinowy, topiramat
leki drugiego rzutu:
klobazam, gabapentyna, lewetiracetam, fenytoina, tiagabina, pregabalina
inne leki:
acetazolamid, klonazepam, fenobarbital, prymidon.
Leczenie farmakologiczne w oparciu o rodzaje napadów:
- Napady częściowe proste i złożone; wtórnie uogólnione: karbamazepina, lamotrygina, topiramat, lewetiracetam, okskarbazepina, pregabalina, kwas walproinowy, gabapentyna, zonisamid, fenytoina, prymidon, fenobarbital.
- Pierwotne napady uogólnione toniczno-kloniczne: kwas walproinowy, lamotrygina, topiramat, lewetiracetam, zonisamid, karbamazepina, okskarbazepina, fenytoina.
- Pierwotne napady nieświadomości: kwas walproinowy, lamotrygina, etosuksymid, zonisamid.
- Pierwotne napady miokloniczne: kwas walproinowy, klonazepam, lewetiracetam.
- Pierwotne napady toniczne: kwas walproinowy, felbamat, klonazepam, zonisamid.
Poziom leków przeciwpadaczkowych w organizmie
Leki przeciwpadaczkowe muszą być przyjmowane regularnie. Nie wolno samodzielnie modyfikować dawek, czy zaprzestawać leczenia. Aby osiągnąć optymalną dawkę leku w organizmie, warto systematycznie dokonywać kontroli poziomu leków przeciwpadaczkowych we krwi. Z uwagi na odrębności w działaniu leków, zazwyczaj dokonuje się kontroli: fentytoiny, prymidonu, kwasu walproinowego, karbamazepiny, fenobarbitalu i etosuksymidu.
Wskazaniem do określenia poziomu leków we krwi jest także stwierdzenie objawów toksyczności oraz brak skuteczności leczenia wynikający z lekceważenia zaleceń lekarza. Do objawów toksyczności zaliczamy głównie zaburzenia gastryczne, a także świadomości, diplopię i ataksję.
Działania uboczne farmakoterapii padaczek
Każdy lek jest obarczony ryzykiem wystąpienia działań ubocznych. Podobnie jest w przypadku leków przeciwpadaczkowych. Dlatego bardzo ważna jest znajomość tych działań i rzetelna współpraca z lekarzem prowadzącym w zakresie farmakoterapii. Objawy niepożądane leków przeciwpadaczkowych na ogół są łagodne i w głównej mierze zależą od dawki leku. Obserwowane są zwykle na początku leczenia oraz podczas zwiększania dawki i najczęściej obejmują: nadmierne uspokojenie, spowolnienie psychiczne, zaburzenia pamięci i koncentracji, wahania nastroju, zawroty głowy i dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Działania uboczne zależne od dawki mijają po zmniejszeniu dawki leku.
Działania uboczne wybranych leków przeciwpadaczkowych
Etosuksymid (np. Petinimid)
- nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha,
- brak łaknienia, zmniejszenie masy ciała,
- bóle i zawroty głowy,
- uczucie zmęczenia, wrażliwość na światło.
Fenytoina (np. Phenytoinum WZF)
- przerost dziąseł, uwydatnienie („pogrubienie”) rysów twarzy,
- hirsutyzm, trądzik,
- ataksja, osteoporoza,
- nadpobudliwość, bezsenność, ataksja,
- bóle i zawroty głowy,
- dolegliwości gastryczne,
- hiperglikemia,
- zaburzenia mowy i widzenia.
Felbamat:
- niewydolność wątroby,
- niedokrwistość aplastyczna,
- jadłowstręt,
- bezsenność.
Fenobarbital (np. Luminalum)
- zmęczenie, senność, uspokojenie,
- depresja i zmienność nastrojów,
- zaburzenia pracy wątroby,
- impotencja.
Gabapentyna (np. Gabapentin):
- zmęczenie i senność, zaburzenia nastroju,
- przyrost masy ciała,
- bóle i zawroty głowy,
- parestezje w kończynach,
- drżenia drobnofalowe,
- zapalenie trzustki i wahania glikemii.
Kwas walproinowy (np. Depakine, Orfiril)
- przyrost masy ciała,
- nudności, wymioty, biegunka, dyspepsja,
- zaburzenia pracy wątroby,
- osteoporoza, wypadanie włosów,
- spowolnienie, sedacja, depresja, agresja,
- niezborność ruchowa, podwójne widzenie,
- zaburzenia miesiączkowania,
Karbamazepina (np. Amizepin, Finlepsin,Tegretol)
- interakcje z innymi lekami,
- łagodna leukopenia, osteoporoza, hiponatremia,
- impotencja,
- zaburzenia funkcji wątroby,
- senność, bóle i zawroty głowy,
- zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny,
- nudności, wymioty, biegunki, zaparcia,
- wysypka pokrzywkowa, świąd skóry, nadwrażliwość na światło.
Klobazam (np. Frisium)
- wahania nastroju, zmęczenie, senność,
- zawroty głowy,
- zaburzenia oddychania,
- brak apetytu,
- suchość w jamie ustnej, zaparcia, nudności,
- przy dłuższej terapii – ryzyko uzależnienia.
Lamotrygina (np. Lamotrix, Lamitrin)
- bóle i zawroty głowy,
- nudności i wymioty,
- senność, zmęczenie, rozdrażnienie, ale też bezsenność,
- drżenia, oczopląs, ataksja,
- wysypka plamisto-grudkowa (w połączeniu z kwasem walproinowym),
- reakcje alergiczne.
Lewetiracetam (np. Keppra)
- senność, zmęczenie, drażliwość,
- depresja i wahania nastroju,
- bóle i zawroty głowy,
- bezsenność, drżenia.
Topiramat (np. Topiramax, Epiramat, Etopro)
- jadłowstręt i spadek masy ciała,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- depresja i wahania nastroju,
- alergie.
Okskarbazepina (np. Trileptal)
- zmęczenie i senność, podwójne widzenie, wahania nastroju,
- bóle i zawroty głowy,
- hiponatremia,
- objawy gastryczne,
- trądzik, wysypka, łysienie,
- zaburzenia wątrobowe
Pregabalina (np. Lyrica):
- zmęczenie, senność, euforia, splątanie,
- impotencja,
- zaburzenia koncentracji,
- bóle i zawroty głowy,
- zaburzenie ruchowe, wzrokowe,
- zaparcia, wzdęcia, nudności i wymioty,
- obrzęki i wzrost masy ciała.
Prymidon (np. Mizodin)
- sedacja, zmęczenie,
- zaburzenia widzenia, oczopląs,
- zaburzenia z przewodu pokarmowego,
- ryzyko uzależnienia.
Tiagabina (np. Gabitril):
- zaburzenia psychotyczne i nastroju,
- zaburzenia koncentracji, świadomości,
- przejściowa leukopenia i erytropenia,
- objawy gastryczne.
Wigabatryna (np. Sabril)
- nadmierne uspokojenie, senność,
- u dzieci pobudzenie,
- bóle i zawroty głowy,
- obrzęki i przyrost masy ciała,
- możliwe łysienie,
- ograniczenie pola widzenia.
Zonisamid (np. Zonegran)
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
- jadłowstręt,
- pobudzenie, drażliwość, stany splątania, depresja, ataksja,
- ciężka wysypka, w tym przypadki zespołu Stevensa-Johnsona,
- nie stosować u pacjentów uczulonych na sulfonamidy.
Pacjent musi zostać poinformowany o ryzyku wystąpienia objawów ubocznych, jak również faktu, że objawy psychotyczne, zaburzenia koncentracji i myślenia, senność oraz osłabienie, dyskwalifikują go z obsługiwania urządzeń mechanicznych, skomplikowanych maszyn, czy też prowadzenia pojazdów (motocykle, samochody, samoloty, jachty, statki i inne).
Na zakończenie warto wspomnieć, że zdecydowana większość pacjentów, u których zdiagnozowano padaczkę dobrze reaguje na leczenie farmakologiczne. Po okresie dwóch-trzech lat terapii i niewystępowania napadów lekarz wraz z pacjentem może pomyśleć nad zaprzestaniem przyjmowania leków. Odstawianie leków to proces długotrwały, nawet kilkumiesięczny. Polega na stopniowym zmniejszaniu dawki, aż do zera. W tym czasie zalecane są kontrole EEG i inne według potrzeb. Nie wolno nagle zaprzestać terapii, gdyż sprzyja to nawrotom napadów.
Na podstawie:
- Steinborn B. Znaczenie badań farmakokinetycznych leków przeciwpadaczkowych w leczeniu padaczki u dzieci i młodzieży. Neurologia dziecięca. Vol. 15/2006 Nr 29
- Sander L.: Making the best treatment decisions in different epilepsy syndromes. Individualising treatment decisions in epilepsy syndromes. Royal College of Physicians, London. Symposium Report. 2004.
- Służewski W., Słuzewska-Niedźwiedź M. Leki sieroce — wigabatryna, felbamat, stiripentol, rufinamid - w leczeniu zespołów padaczkowych u dzieci. Polski Przegląd Neurologiczny 2012, tom 8, 1, 13–18
- Błasczyk B. Standardy leczenia padaczki u dorosłych. Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej, tom 6, Kielce 2007
- Rowland L. P., Pedley T. A. (red wyd. pol. Kwieciński H., Kamińska A. M.) Neurologia Merritta. Tom 3. Elsevier Urban&Partner. Wrocław 2014
- Zonegran – Centrum Informacji o Leku Dostęp z dn. 27.06.2015
