"Dopamina i sernik" to zbiór artykułów o tematyce krążącej wokół neuropsychologii, psychologii zdrowia i psychologii wychowawczej. Niech Was nie zmyli tytuł – autor porusza tu całe spektrum tematów, zahaczając chyba o każdą dziedzinę życia, nierzadko prowadząc też rozważania w kierunku, z którym (ostrożnie mówiąc) trudno się zgodzić.
Wstępna uwaga dotyczy tytułu: "Dopamina i sernik". Osoby, które spodziewają się książki w stylu Seks, narkotyki i czekolada Paula Martina, czyli popularnonaukowego tekstu o układzie nagrody, substancjach i zachowaniach związanych z przyjemnością, mogą się troszkę zdziwić. Tej tematyki w ścisłym sensie dotyczą tylko dwa pierwsze rozdziały. Bardziej rozjaśnia sprawę podtytuł: "badania mózgu à la carte", co interpretowałbym jako przekazanie do rąk czytelnika zbioru artykułów - różnorodnego jak restauracyjne menu, powiązanych (mniej lub bardziej) tematyką osiągnięć neuropsychologii. I faktycznie to właśnie otrzymujemy.
Wybór opisywanych obszarów jest niezwykle szeroki. Widać, że zainteresowania autora krążą prawdopodobnie gdzieś wokół zagadnień związanych z edukacją i wychowaniem w ogóle oraz psychologią zdrowia - szczególnie w obszarze odżywania, zachowań prozdrowotnych oraz tych szkodzących zdrowiu. Wszystko oczywiście w kontekście neuronauki, ale również psychologii ewolucyjnej. Znajdziemy więc teksty o jedzeniu działającym na układ nagrody podobnie do narkotyków (tekst tytułowy), o zmianach hormonalnych zachodzących w uczestnikach ceremonii ślubnych, o wpływie reklam telewizyjnych na zachowania zdrowotne, o depresji „poporodowej” u świeżo upieczonych ojców czy związkach między metabolizmem glukozy w mózgu a zdolnością planowania. Wybór przypominający naprawdę całkiem obszerny jadłospis i to ze zdrową (rzetelnie podaną) żywnością, jak zapewne miał na celu sam autor. Choć z tym ostatnim punktem nie można się w pełni zgodzić.
Książka ma bowiem również swoje wady. Tak oceniam na przykład charakter tej publikacji: z jednej strony prezentowane są naprawdę obszernie wyniki badań, niemal jak w naukowej pracy przeglądowej - łącznie ze szczegółowymi informacjami o zastosowanych narzędział statystycznych (na przykład o tym, że dany wykres prezentuje wyniki analizy testem post hoc). Z drugiej strony autor pisze w pierwszej osobie i dość lekkim tonie, właściwym książkom popularnonaukowym. A z trzeciej zaś - nie ma oporów przed prowadzeniem narracji w określonym kierunku i prezentowaniem swoich poglądów (niemal jak w tekście publicystycznym!) nie zawsze pokrywających się punktem widzenia czytelnika, i które naprawdę ciężko potraktować jako wywód obiektywnego naukowca, co każe mi umiejscowić ten zabieg po stronie wad.
Drugi minus za kwestie związane z konstrukcją i redakcją tekstów. Zazwyczaj kolejne rozdziały są oparte na niewielu badaniach, często wręcz na pojedynczym wyniku. Dodatkowo autor ma tendencję do zbyt prędkiego - według mnie - wyciągania wniosków, na przykład uogólniania na ludzi wyników badań na gryzoniach. Jest to tym gorsze, że nie dokonuje przecież całościowego przeglądu literatury na dany temat. Mimo niewielkiej liczby tekstów zawartych w bibliografii, prof. Spitzer ma również tendencję do cytowania sporej ilości swoich własnych prac, które - jak przypuszczam - w przeważającej części są podobnymi do omawianego opracowania. Utrudnia to docieranie do tekstów źródłowych. Niektóre dość znaczące twierdzenia w ogóle nie doczekały się poparcia pozycją bibliograficzną.
Wadą czysto redakcyjną są niedopatrzenia w prezentowaniu wyników – zawsze możemy przeczytać o istotności otrzymanego wyniku (np. p=0,004), ale o wartości zastosowanego testu – już nie. Czyli wiadomo, że korelacja była istotna, jaki miała kierunek, ale nie wiadomo jaką wartość. Trudność sprawia też czytanie zamieszczonych wykresów, przede wszystkim ze względu na braki czy niejasności w opisie niektórych zmiennych.
Co do publicystycznych czy zbyt pochopnych wątków, na które można się natknąć podczas lektury: czasami wrażenie, że autor prezentuje swój światopogląd zamiast obiektywnych wyników badań jest uderzające. Kilka razy w książce możemy się natknąć na przykład na zdanie w stylu „powszechnie wiadomo, że gry komputerowe wywołują stosowanie przemocy u dzieci”; tymczasem nawet półminutowa wizyta na wikipedyjnej notce „Video games controversies” pozwala stwierdzić, że sprawa nie jest tak oczywista jak pan profesor by sobie życzył. Zaznaczam – nie gram w gry, ani nie zgłębiam dotyczących ich badań, ale każde stwierdzenie prezentowane jako 100% pewne budzi moje wątpliwości. Podobnie chociażby z twierdzeniem, że e-learning jest nieskuteczny. Publicystyczne postulaty o rozwiązywaniu problemów związanych z nierównościami społecznymi przez redystrybucję dóbr sprawiają, że dreszcz przechodzi mi po plecach. Tak samo jak przy rozważaniach nad potrzebą dodawania litu do wody pitnej, aby zapobiegać skłonnościom samobójczym (sic!). A perłą w koronie jest zdanie: „Kupowanie ekologicznych produktów prowadzi do kłamstw i kradzieży” (s. 102). Ale żeby to zrozumieć, trzeba sięgnąć po kontekst całego artykułu.
Niemniej, w zbiorze tym znajdziemy też kilka całkiem porządnie napisanych tekstów, wskazówką może być ilość prac własnych, które autor przywołuje – im mniej, tym lepszy wydaje się artykuł. Takimi naprawdę godnymi polecenia fragmentami zbioru są na przykład wspomniane już rozdziały: o ojcowskiej depresji czy związkach metabolizmu glukozy z planowaniem. Może kłująca gdzieś w bok chęć, by nie zgodzić się z prof. Spitzerem stanie się motywacją do prowadzenia poszukiwań naukowych na własną rękę?
Tytuł: Dopamina i sernik
Autor: Manfred Spitzer
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa 2014
|
|
|
|
|
|
