Udary są jednym z najpoważniejszych i najczęstszych problemów zdrowotnych na całym świecie. W krajach wysoko rozwiniętych pomiędzy 1990 a 2010 rokiem odnotowano aż 27% wzrostu pojedynczych incydentów udarowych /Feigin i wsp., 2014/. Dość zaskakujące okazały się wyniki metaanalizy licznej grupy badaczy z Wielkiej Brytanii /Savva i wsp., 2010/ . Okazało się, że u pacjentów z historią udaru w karcie chorobowej podwaja się ryzyko wystąpienia zaburzeń demencyjnych, w tym choroby Alzheimera. Taki wzrost nie jest tłumaczony jednak ani czynnikami demograficznymi, ani sercowo-naczyniowymi. Co więcej, według autorów badań tendencja nie może być również tłumaczona spadkiem zdolności poznawczych u osób, które przeszły udar. Uczeni z Wysp Brytyjskich sugerują, że nadmierne ryzyko wystąpienia otępienia zmniejsza się wraz z upływem czasu po udarze i może być większe u pacjentów pozbawionych apoliproteiny E na jednej z alleli.

Co na to badanie?

Na podstawie powyższych informacji łatwo pokusić się o pewną hipotezę. Skoro istnieje taka zależność pomiędzy udarami a demencją, to zapobiegając tym pierwszym, z łatwością możnaby uniknąć zaburzeń poznawczych w wieku starczym. Próby zweryfikowania tej hipotezy podjęli się naukowcy z Ontario (Kanada). Badania populacji Ontario (13,8 milionów mieszkańców) wykazały pewną zależność między występowaniem udarów i demencji. Do swojej analizy Kanadyjczycy wykorzystali ogromną bazę danych z Intitute for Clinical Evaluate Science. Żmudna i wnikliwa eksploracja danych obejmowała wyłącznie pacjentów spełniających określone kryteria - byli w wieku 65 lat lub starszym. Wybraną populację podzielono również ze względu na płeć. Do identyfikacji udarów i zaburzeń poznawczych naukowcy wykorzystali szereg zwalidowanych algorytmów, opisanych szerzej w publikacji w Alzheimer’s & Dementia /Cerasuolo i wsp., 2017/.

Czy zaburzenia pamięci dotykają coraz młodsze kobiety?

Zgodnie z doniesieniami zespołu Cerasuolo od 2002 do 2013 roku znormalizowana względem wieku ocena ryzyka udarów jest znacznie niższa u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Co ciekawe, to jednak kobiety nieco częściej zapadały na choroby otępienne po przejściu udaru (32,3%) niż mężczyźni (31,8%). Istotna wydaje się informacja, że od 2009 roku liczba udarów w badanej populacji rokrocznie spada (u obu płci podobnie). Nieco inaczej wygląda kwestia demencji. Od 2002 do 2013 roku liczba kobiet zapadających na zaburzenia kognitywne znacznie się obniżyła (aż o 6,7%, podczas gdy u przeciwnej płci jedynie o 3.6%). Innym ważnym pytaniem postawionym przez badaczy był wiek pacjentów. Pomimo że najbardziej skupili się na osobach po 65 roku życia, przeanalizowano dodatkowo także inne grupy wiekowe z podziałem na płeć. Wydawać by się mogło, że udary dotyczyć mogą wyłącznie ludzi starszych, a możliwość ich pojawienia się rośnie wykładniczo wraz z wiekiem. Nic bardziej mylnego. Pomiędzy 20 a 49 rokiem życia ryzyko wystąpienia udaru utrzymuje się na stałym poziomie (0.42/1000). Oznacza to, że zarówno u 25-latka, jak i 45-latka możliwość przejścia udaru jest taka sama. Dopiero między 50-64 rokiem życia ryzyko to dość znacznie ulega zwiększeniu (2.58-1.99/1000). U pacjentów w wieku 65-79 lat, ryzyko udarów wynosi już 36.9% (10.17-6.41/1000), natomiast po 80 roku życia o 1% więcej (27.76-17.23/1000). W omawianym wyżej przypadku nie stwierdzono różnić pomiędzy obiema płciami. A jak wygląda kwestia demencji? Tutaj sprawa wygląda nieco prościej i jest możliwa do przewidzenia. Wraz z wiekiem rośnie ryzyko wystąpienia kłopotów z pamięcią. Co ciekawe pomiędzy 65 a 79 rokiem życia ryzyko wystąpienia jest dokładnie takie samo (14.4/1000).

W omawianej tu pracy naukowej zadano sobie jeszcze jedno pytanie. Jaki jest średni wiek diagnozy demencji i udarów? W 2013 roku średni wiek diagnozy udaru wynosił odpowiednio 69.3 lat dla mężczyzn i 73.1 lat dla kobiet. W tym samym roku średni wiek Kanadyjczyków, u których stwierdzono demencję, wynosił 73.9 lat, a Kanadyjek 76.6 lat. Po przejrzeniu 9 lat danych naukowcy zaobserwowali, że u kobiet wiek diagnozy demencji systematycznie się obniża. Czy jest to związane z tym, że zaburzenia pamięci zaczynają dotykać coraz młodsze kobiety? A może wczesne rozpoznanie choroby wiąże się z rosnącą świadomością neurodegeneracji u tej płci?

Kontrolę ryzyka zachorowań na udary i demencje

Badacze z Ontario podjęli się arcytrudnego zadania. Są obecnie jedyną grupą na świecie, która wzięła pod lupę całą populacją tak dużej społeczności, jaką jest Ontario. Główne wnioski wynikające z metaanalizy nasuwają się zatem same. Pomimo że obserwuje się znaczący spadek występowania udarów zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, to obniżenie występowania demencji jest znacznie wyraźniejsze u kobiet. W 2000 roku w Ontario wprowadzono w życie strategię mającą na celu kontrolę ryzyka zachorowań na udary i demencje. To właśnie ten zabieg mógł mieć kluczowy wpływ na czasowy spadek liczby zachorowań. Program o nazwie Ontario Stroke Strategy obejmował nie tylko prewencję, ale i leczenie oraz rehabilitację poudarową. Jak widać, to nie udar jest piętą achillesową medyków i naukowców, ponieważ przez odpowiednią profilaktykę, zmianę stylu życia i diety oraz nowoczesne metody leczenia można go kontrolować. Jednak nadal palącym problemem pozostaje demencja, której jak widać, nie daje się łatwo kontrolować, ani tym bardziej przewidzieć. Zgodnie z najnowszymi statystykami do 2030 roku liczba osób cierpiących na chorobę Alzheimera wynosić będzie aż 65,7 mln, a do 2050 aż 115,4 mln.

Na podstawie:

1. Feigin VL, Forouzanfar MH, Krisnamurthi R, Mensah GA, Connor M, Bennett DA, et al. Global and regional burden of stroke during 1990-2010: findings from the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet 2014; 383:245-55.

2. Savva GM, Stephan BC; Alzheimer's Society Vascular Dementia Systematic Review Group. Epidemiological studies of the effect of stroke on incident dementia: a systematic review. Stroke. 2010 Jan;41(1):e41-6

3. Joshua O. Cerasuolo, Lauren E. Cipriano, Luciano A. Sposato, Moira K. Kapral, Jiming Fang, Sudeep S. Gill, Daniel G. Hackam, Vladimir Hachinski. Population-based stroke and dementia incidence trends: Age and sex variation. Alzheimer’s and Dementia (2017). 1-8.