Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplex, SM, ang. multiple sclerosis, MS) jest uważane za chorobę, będącą wynikiem współdziałania predyspozycji genetycznych i czynników środowiskowych. W ciągu ostatnich lat nastąpił ogromny postęp jeśli chodzi o badania sprawdzające udział poszczególnych czynników w rozwoju choroby. W dalszym jednak ciągu nie mamy pewności co do stopnia udziału poszczególnych czynników w tym procesie, jak i nie znamy czynników specyficznych. Dogłębne poznanie tych czynników i mechanizmów kryjących się za procesem rozwoju SM pozwoliłoby na wdrożenie efektywnych strategii prewencyjnych.
 
Belbasis i współpracownicy stworzyli przegląd parasolowy (kompilacja wyników wielu przeglądów systematycznych – meta analiz), w którym zawarli dekady badań nad środowiskowymi czynnikami wpływającymi na rozwój SM. Przegląd ten został omówiony przez Annę Szymczak w artykule "Środowiskowe czynniki stwardnienia rozsianego" W tym samym numerze The Lancet opublikował również komentarz do tego przeglądu: „The systematic search for risk factors in multiple sclerosis”, autorstwa Kyli A McKay i Helen Tremlett.
 
Zanim przejdę do omówienia komentarza, przypomnę pokrótce przegląd, którego dotyczy komentarz. Przegląd parasolowy omawia 20 artykułów: 3 przeglądy systematyczne badań obserwacyjnych i 17 artykułów dotyczących metaanaliz (w sumie 44 unikalnych metaanaliz łącznie 416 pierwotnych badań). W 50% metaanaliz liczba zbadanych osób z SM wynosi ponad 933.
 
 Z przeglądu wynikało, że dwa czynniki środowiskowe miały istotny wpływ na rozwój SM: wirus Epsteina-Barr i palenie (wpływ palenia ocenia się jako niewielki). Nie potwierdzono wpływu na wystąpienie SM czynników takich jak: szczepienia (żółtaczka typu B, tężec, błonica, grypa, BCG, polio, dur brzuszny, odra, świnka czy różyczka), amalgamat stomatologiczny, przebyte zabiegi chirurgiczne, traumatyczne przeżycia i przewlekła mózgowo-rdzeniowa niewydolność żylna. Dyskusyjna okazała się kwestia poziomu witaminy D we krwi. Wraz ze wzrostem szerokości geograficznej rośnie zachorowalność na SM. Przypuszczalnie jest to związane z niedoborami witaminy D spowodowanymi niewystarczającą ekspozycją na słońce. W badaniach ujętych w tym przeglądzie sprawdzano hipotezę dotyczącą związku poziomu witaminy D w surowicy z ryzykiem wystąpienia SM. Okazało się, ze dowody na to są niewystarczające.
 
Autorki komentarza zauważają, że w przeglądzie parasolowym brakowało jednak paru rzeczy: definicji i czasu ekspozycji na dany czynnik, cech demograficznych osób badanych i obszaru geograficznego, z którego pochodziły. Mogło to znacząco wpłynąć na uzyskane wyniki. W przeglądzie nie uwzględniono wielu czynników, badanych jako potencjalne czynniki ryzyka SM. Nie uwzględniono badań dotyczących otyłości ani nasłonecznienia. Nasłonecznienie wydawałoby się szczególnie warte uwzględnienia w przeglądzie, który przecież dotyczył także badań nad poziomem witaminy D jako czynnikiem ryzyka SM.
 
Innych problemów przysparza kwestia wirusa Epsteina – Barr. Osoby, które przebyły infekcję tym wirusem (obecność przeciwciał IgG przeciwko EBV lub stwierdzona mononukleoza) miały ponad dwa razy większe ryzyko zachorowania na SM, niż osoby niezakażone. Problem w tym, że ponad 90% ludzi na świecie jest seropozytywna, czyli ma przeciwciała przeciwko temu wirusowi. Na razie nie istnieje szczepionka przeciwko EBV, więc jest to czynnik ryzyka nie do uniknięcia. Nieco lepiej jest z paleniem – je zawsze można rzucić. Niestety, o ile szansa uniknięcia czynnika ryzyka w przypadku palenia jest całkiem duża, to ryzyko związane z paleniem już tak duże nie jest – palenie zwiększało ryzyko zachorowania półtora raza.
 
Omówiony w komentarzu przegląd parasolowy ma wyjątkowo szeroki zakres. Poprzednie przeglądy systematyczne skupiały się zaledwie na pojedynczych czynnikach ryzyka. Aby jednak zyskać pełniejszy obraz, należy uwzględnić więcej czynników ryzyka, szczególnie otyłość i nasłonecznienie. Stworzenie kompletnego tego jest nie lada wyzwaniem, ale na pewno przybliżyłoby nas do lepszego zrozumienia mechanizmu działania czynników ryzyka na rozwój SM.
 
Źródło
 
Komentarz:
K. A. McKay, H. Tremlett;  The systematic search for risk factors in multiple sclerosis, The Lancet Neurology 2015; 14: 237–38
 
Artykuł, którego dotyczył komentarz:
L. Belbasis, V. Bellou, E. Evangelou, J. Ioannidis, I. Tzoulaki; Environmental risk factors and multiple sclerosis: an umbrella review of systematic reviews and meta-analyses; The Lancet Neurology 2015; 14: 263–73