Dysfunkcje seksualne w stwardnieniu rozsianym

Ostatnio coraz częściej mówi się o zaburzeniach seksualnych u osób cierpiących na stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplet, SM). Stan wiedzy na temat tej sfery życia pacjentów wciąż jest jednak dość marny, co sprawia, że zaburzenia seksualne są często nierozpoznawane i nieleczone. Nawet dane dotyczące częstości ich występowania są rozbieżne – między 23% a 91% (Lew-Starowicz, Oksińska, Rola, Rawska, 2011). Jedno wiadomo na pewno – pacjenci, szczególnie osoby w wieku młodszym, uważają dysfunkcje seksualne za jeden z najbardziej uciążliwych skutków SM (Calabrò, Russo, 2015). Z badań wynika, że trudności w realizowaniu swojej seksualności mają nawet większy wpływ na jakość życia pacjentów niż niepełnosprawność fizyczna. Nie ma w tym nic dziwnego, zważywszy na fakt, że choroba zaczyna się zazwyczaj rozwijać w wieku 20-40 lat, okresie największej aktywności seksualnej i budowania relacji partnerskich (Lew-Starowicz, Rola, 2013).

Zaburzenia czynności seksualnych u pacjentów z SM mogą mieć kilka różnych źródeł. Na skutek postępującej demielinizacji może dojść do uszkodzenia struktur mózgu odpowiedzialnych za regulację popędu seksualnego. Są to między innymi ośrodki podkorowe w podwzgórzu, układzie limbicznym (hipokamp, ciało migdałowate, przegroda) i korze mózgowej (Lew-Starowicz i in., 2011). Uszkodzenie części rdzenia kręgowego i obwodowych włókien nerwowych może skutkować upośledzeniem reaktywności seksualnej (zanik erekcji, ejakulacji, lubrykacji). Wiele objawów SM, takich jak męczliwość, skurcze mięśni, zaburzenia funkcji pęcherza moczowego i jelit lub dolegliwości bólowe, ma pośredni wpływ na reaktywność seksualną. Poza tym choroba odciska swoje piętno także na funkcjonowaniu psychicznym (zaburzenia nastroju i emocji) i społecznym pacjentów, jeszcze bardziej pogłębiając przez to dysfunkcję seksualną.

Badanie

W celu poznania dokładnych korelatów funkcji seksualnych w SM przeprowadzono badanie, w którym położono szczególny nacisk na określone deficyty neurologiczne, objawy depresji oraz ocenę relacji z partnerem. Dodatkowo badacze postanowili sprawdzić,  jak to wszystko ma się do jakości życia seksualnego i w jaki sposób jest uzależnione od płci.

Osoby badane, pacjenci ze zdiagnozowanym SM (z wyjątkiem osób z upośledzeniem poznawczym lub chorobami współwystępującymi), zostały poproszone o wypełnienie kilku kwestionariuszy testowych:

IIEF (International Index of Erectile Function) – kwestionariusza do samooceny dysfunkcji seksualnych u mężczyzn;

SFQ-28 (The Female Sexual Questionnaire) – kwestionariusza do samooceny dysfunkcji seksualnych u kobiet;

SQoL-F (Sexual Quality of Life Questionnaire – Female Version) lub  SQoL-M (Quality of Life Questionnaire – Female Version) – kwestionariuszy (wersja dla kobiet i mężczyzn) do oceny wpływu dysfunkcji seksualnych na jakość życia (dotyczy takich obszarów jak poczucie własnej wartości, dobrostan emocjonalny i związek).

W zależności od płci osoby badane wypełniany dwa z powyższych kwestionariuszy: IIEF oraz SQoL-M dla mężczyzn oraz SFQ-28 oraz SQoL-F dla kobiet.

Co więcej za pomocą EDSS (Expanded Disability Status Scale) dokonano także oceny stanu neurologicznego i stopnia niepełnosprawności pacjentów. Na podstawie wyników testu BDI (Beck Depression Inventory) został określony stopień nasilenia objawów depresyjnych.

Źródła dysfunkcji

W wyniku zapewne dość pracochłonnej analizy statystycznej badaczom udało się odkryć kilka ciekawych zależności.  Okazało się na przykład, że przebieg i czas trwania choroby nie miały nic wspólnego z funkcjonowaniem seksualnym osób badanych. Nie ma w tym jednak nic dziwnego, zważywszy na fakt, że SM cechuje się znaczną nieprzewidywalnością – u każdego pacjenta przejawia się na swój niepowtarzalny sposób.

Na podstawie uzyskanych wyników można przypuszczać, że duże znaczenie mają objawy związane z uszkodzeniem pnia mózgu. Wykryto odwrotną zależność pomiędzy tą grupą objawów a orgazmem i ogólną satysfakcją z życia seksualnego u mężczyzn oraz funkcjonowaniem poznawczym i oceną relacji w związku u kobiet.  Co ciekawe wykryto także słabą dodatnią zależność pomiędzy objawami ze strony pnia mózgu a poznawczym i fizjologicznym (np. lubrykacja) podnieceniem, u kobiet. Inaczej mówiąc, im większe było uszkodzenie w obszarze pnia mózgu, tym większe podniecenie czuła kobieta. Jak można wytłumaczyć tak paradoksalne (tylko na pierwszy rzut oka) wyniki?

Zgodnie z zaproponowanym przez Bancrofta modelem teoretycznym zachowania seksualne są regulowane poprzez współdziałanie dwóch systemów – pobudzenia i hamowania. Z badań nad zwierzętami wynika zaś, że ośrodki odpowiedzialne za hamowanie zlokalizowane są właśnie w pniu mózgu. Uszkodzenie tej części centralnego układu nerwowego grozi uszkodzeniem także ośrodków hamujących, co może skutkować rozhamowaniem odpowiedzi seksualnej i nasileniem doznań.

Warto także wspomnieć o tym, że na podstawie BDI  u ponad połowy (51%) osób badanych stwierdzono depresję. Dysfunkcjonalność seksualna była ściśle związana z wskaźnikiem depresji u pacjentów z SM. Ponadto wystąpiły także pewne różnice między płciami. Najsilniejszą współzależność z objawami depresji wykryto dla pożądania, funkcji erekcyjnej  i ogólnej satysfakcji z życia seksualnego u mężczyzn oraz dla orgazmu i zadowolenia z seksu u kobiet. Warto jednak podkreślić, że w tym wypadku zależność przyczynowo-skutkowa może przebiegać w obydwu kierunkach.

Choć zarówno u kobiet, jak i mężczyzn pogorszenie w różnych obszarach życia seksualnego było wyraźnie powiązane z jakością życia oszacowanego na podstawie SQoL, tylko u „płci pięknej” zaobserwowano silną ujemną korelację między wynikami SQoL a pożądaniem. Różnice te badacze tłumaczą tym, że kobieca seksualność jest zorientowana na relację z partnerem, męska zaś ma bardziej charakter funkcjonalny (oznacza to, że męska seksualność jest w znacznie mniejszym stopniu uzależniona od intymności i stabilności relacji z partnerem). O słuszności tej tezy przekonują także inne wyniki tego badania. Ocena relacji z partnerem miała istotny wpływ na wszystkie domeny życia seksualnego, a także na jakość życia kobiet i wyłącznie na pożądanie u mężczyzn.

Wyniki przeprowadzonego badania ponownie potwierdzają wpływ problemów w obszarze życia seksualnego na jakość życia pacjentów z SM. Ważne jest zatem, żeby w kompleksowym leczeniu i rehabilitacji tej grupy pacjentów  wzięto pod uwagę także ten aspekt ich funkcjonowania. Podczas planowania rozwiązań terapeutycznych dla osób cierpiących na SM należy między innymi wziąć pod uwagę zaobserwowane w tym badaniu różnice międzypłciowe. Dalszych badań wymaga zaś rola, jaką odgrywają objawy związane z uszkodzeniami pnia mózgu w zaburzeniach seksualnych. W kontekście uzyskanych wyników można stwierdzić, że koncentrowanie się wyłącznie na deficytach neurologicznych i leczeniu farmakologicznym jest zdecydowanie niewystarczające w próbie zapewnienia pacjentom z SM dostatecznie dobrej jakości życia.

Bibliografia:

Lew-Starowicz, M., Rola, R. (2014). Correlates of sexual function in male and female patients with multiple sclerosis. The Journal of Sexual Medicine, 11, 2171-2180.

Calabrò, R. S., Russo, M. (2015). Sexual dysfunctions and depression on individuals with multiple sclerosis: is there a link? Innovations in Clinical Neuroscience, 12 (5-6), 11-12.

Lew-Starowicz, M., Oksińska, A., Rola, R., Rawska, K. (2011). Seksualność osób chorych na stwardnienie rozsiane. Przegląd Seksuologiczny, 26, 13-18.

Lew-Starowicz, M., Rola, R. (2013). Terapia zaburzeń seksualnych u kobiet ze stwardnieniem rozsianym. Przegląd Menopauzalny, 2, 166-174.