Wyobraź sobie, że dostajesz w bufecie pełny kubek pysznej kawy. Bierzesz go do ręki, by się udać do najbliższego stolika i delektować się gorącym napojem. Coś jednak idzie niezgodnie z Twoim planem. Ręce zaczynają Ci drżeć – kawa się wylewa na podłogę i na Twoje ubrania. Próbujesz odstawić kubek – to jednak również nie jest łatwe zadanie. Słychać brzęczenie naczynia, zapada niezręczna cisza. Wszystkie spojrzenia ludzi są teraz skierowane na Ciebie. W ich oczach widzisz zdziwienie i zniecierpliwienie. Wciąż nie wiesz, jak poradzić sobie z, wydawało by się, prozaiczną czynnością. Co czujesz? Zapewne wstyd.

Emocja ta, zaliczana do grupy emocji samoświadomościowych (czyli takich, które odwołują się do świadomości samego siebie), często towarzyszy osobom cierpiącym na drżenia samoistne (ET, essential tremor) – jedno z najczęstszych zaburzeń ruchowych. Dokładny patomechanizm tego schorzenia nie został dotychczas poznany. Choroba objawia się przede wszystkim obustronnym drżeniem czynnościowym (podczas wykonywania określonego ruchu) i posturalnym (gdy ciało sprzeciwia się sile grawitacji) rąk, przedramion oraz izolowanym drżeniem głowy. Nie występują jednak drżenia spoczynkowe, typowe dla zespołów parkinsonowskich. Charakterystyczną cechą tego zaburzenia jest także ustępowanie objawów pod wpływem alkoholu – szczególnie widoczne u osób młodych (Siemiński i in., 2007).

Drżenie samoistne, często określane mianem „łagodnego drżenia” może prowadzić do istotnego obniżenia jakości życia. Pacjenci mają zazwyczaj trudność z wykonywaniem codziennych czynności, takich jak jedzenie zupy lub zapinanie guzików. Do uciążliwych skutków choroby należą jednak nie tylko trudności w funkcjonowaniu motorycznym, lecz także poznawczym i psychicznym (Louis, 2010). Szacuje się, że ponad połowa osób cierpiących na drżenia samoistne doznaje wstydu w związku z występującymi objawami. 35% pacjentów zmaga się również z umiarkowaną lub ostrą depresją. No cóż, objawy drżenia samoistnego w kontekście społecznym wywołują poczucie wstydu, które z kolei prowadzi do powstania depresji – prosta arytmetyka. Nie jest to jednak tak oczywiste, jak mogłoby się zdawać.

Coraz częściej mówi się o tym, że to depresja jest cechą podstawową drżenia samoistnego, poprzedzającą nawet objawy motoryczne. Można wysnuć śmiałe przypuszczenie, że zgłaszane przez pacjentów poczucie wstydu nie jest emocjonalną odpowiedzią na objawy „łagodnego drżenia”, lecz skutkiem ubocznym zaburzenia depresyjnego. Badacze podjęli się więc próby poznania wzajemnych powiązań między objawami motorycznymi a psychospołecznymi u osób z drżeniem samoistnym. Szczególny akcent został położony na zależność między depresją a wstydem.

W tym celu zebrano grupę pacjentów (91 osób) ze zdiagnozowanym drżeniem samoistnym, wykluczono zaś tych, którzy cierpieli także na inne zaburzenia ruchu lub mieli objawy charakterystyczne dla tego typu chorób. Podczas testów diagnostycznych lekarz neurolog oceniał ogólny stopień nasilenia drżeń, a także intensywność drżeń posturalnych i kinetycznych. Dokonano również pomiaru objawów depresyjnych oraz wstydu związanego z drżeniami za pomocą dwóch trafnych i rzetelnych narzędzi testowych – Center for Epidemiological Studies Depression Scale (CESD-10) oraz Essential Tremor Embarrasement Assesment (ETEA) odpowiednio.

W wyniku przeprowadzonej analizy statystycznej wyłoniła się ciekawa zależność. Stopień nasilenia objawów depresyjnych był istotnie skorelowany z wielkością doznawanego przez pacjentów poczucia wstydu – osoby z niskim wynikiem na skali depresji miały także najmniejsze poczucie wstydu, wysoki stopień nasilenia objawów depresyjnych współwystępował zaś z wysokim wynikiem na skali wstydu. Co ciekawe,  stopień nasilenia drżeń nie odgrywał tutaj większego znaczenia. Pacjenci z nasiloną depresją odczuwali niemal dwukrotnie większy wstyd niż ci, z minimalnym stopniem nasilenia objawów depresyjnych, mimo że intensywność drżenia ciała była w obu grupach podobna. 

Chociaż układ, w którym to poczucie wstydu przyczynia się do powstania depresji jest bardziej oczywisty, badacze wyciągają wniosek wręcz przeciwny. Z wcześniejszych badań wynika, że depresja może prowadzić do nasilenia cierpienia i bólów chronicznych. Takie emocje samoświadomościowe jak wstyd czy poczucie winy mogą drastycznie się nasilać podczas epizodu ciężkiego zaburzenia depresyjnego. Być może zatem wszystkiemu winna jest depresja?

Jej objawy są szeroko rozpowszechnione wśród osób chorujących na drżenia samoistne – w omawianym badaniu ponad połowa pacjentów miała średni lub wysoki stopień jej nasilenia. Chociaż mechanizm depresji nie został jeszcze poznany w przebiegu drżenia samoistnego – jest ona silnym predykatorem jakości życia pacjentów.

Dla osób, zajmujących się leczeniem osób z drżeniem samoistnym, płynie z wyników tych badań jedna niezwykle ważna lekcja. W celu podniesienia jakości życia tej grupy pacjentów warto zadbać nie tylko o niwelowanie objawów motorycznych, lecz także o wsparcie stricte psychologiczne. Zmniejszenie ilości objawów depresyjnych może bowiem także przyczynić się do zmniejszenia poczucia wstydu, które często prowadzi do unikania kontaktów i sytuacji społecznych, a nawet fobii społecznej. Szybkie rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniego kompleksowego leczenia może sprawić, że choroba ta nie będzie źródłem niesprawności motorycznej i izolacji społecznej – ze wstydu.

Badacze zwrócili jednak uwagę także na kilka istotnych ograniczeń przeprowadzonego badania:

Jest to jednak jedyne dotychczasowe badanie, które skupiało się na wzajemnych powiązaniach między depresją a wstydem u osób z drżeniem samoistnym.
 
 
 
Bibliografia:
Louis, E.D., Cosentino, S., Huey, E.D. (2016). Depressive symptoms can amplify embarrassment in essential tremor. Journal of Clinical Movement Disorders, 3(11), 1-6.
Siemiński M., Nyka, W.M., Nitka-Siemińska, A. (2007). Drżenia samoistne. Forum Medycyny Rodzinnej, 1(3), 250-254.
Louis, E.D. (2010). Essential tremor as neuropsychiatric disorder. Journal of Neurological Sciences, 289(1-2), 144-148.