Propozycją terapii dla osób chronicznie odczuwających zmęczenie jest Cognitive and Graded Activity Training (COGRAT) oparty na technikach wykorzystywanych w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) oraz ćwiczeniach z fizjoterapeutą. Autorzy zakładają, że poczuciu zmęczenia towarzyszą automatyczne, negatywne myśli na temat siebie oraz podejmowanych aktywności.
Trening trwa 12 tygodni, spotkania odbywają się 1 raz w tygodniu przez 2 godziny w 4-osobowych grupach pacjentów, którzy już jakiś czas temu przebyli udar i nie mają znaczących dysfunkcji poznawczych. Prowadzony jest przez neuropsychologa. W trakcie cyklu spotkań odbywają się sesje psychoedukacyjne (dotyczące natury zmęczenia), trening wyznaczania celów (zgodnie z zasadą SMART), wprowadzenie do technik terapii poznawczej (model ABC, wzajemne sprzężenie między myślami, emocjami i zachowaniem) oraz zaznajomienie z technikami kompensacyjnymi.
Blok 1: Psychoedukacja i trening wyznaczania celów
W trakcie pierwszych trzech sesji pacjenci są wprowadzani w naturę treningu, informowani o etiologii odczuwanego przez nich zmęczenia, jego symptomach oraz możliwych trudnościach związanych ze snem. Następnie uczestnicy uczeni są formułować cele w życiu codziennym (zgodnie z zasadą SMART), na które pozwala im ich stan funkcjonowania. Jeżeli osoba przejawia problemy ze snem i nocnym odpoczynkiem, rozwiązanie ich jest pierwszym stawianym sobie celem. Na ostatnim spotkaniu z bloku pierwszego pacjenci przygotowują plakat z opracowanymi celami i prezentują go innym członkom grupy. Po pierwszym etapie spotkań uczestnicy wychodzą z gotowym planem aktywności codziennej.
Blok 2: Wprowadzenie do CBT i zwiększenie wglądu w swoje funkcjonowanie
W trakcie kolejnych spotkań (4-6 sesja) pacjenci dowiadują się o podstawach poznawczej koncepcji rozumienia człowieka, czyli związkiem między pojawiającymi się myślami, odczuwanymi emocjami i przejawianym zachowaniem. Uczą się, że odczuwane emocje na temat zmęczenia i przejawiane zachowania (np. unikanie pewnych sytuacji) są konsekwencją negatywnych, automatycznych myśli. Na koniec bloku drugiego uczestnicy oznaczają różne aktywności w swoim osobistym planie za pomocą kolorów (sen – niebieski, odpoczynek – brązowy, aktywny odpoczynek – żółty, praca – czerwony), aby zobaczyć, którego dnia w ciągu tygodnia czuli się najmniej i najbardziej zmęczeni. Celem tego zadania jest również nauczenie zależności między wysiłkiem, a odczuwanym zmęczeniem - nie sama czynność jest męcząca, a długość i intensywność jej realizacji.
Blok 3: Strategie kompensacyjne
W trakcie ostatniego bloku (7-12 sesja) pacjenci uczeni są trzech strategii ułatwiających im funkcjonowanie pomimo odczuwanego zmęczenia, m.in przeplatanie aktywności i odpoczynek w ciągu dnia, tak aby zachować optymalny poziom funkcjonowania. Następnie opowiadają grupie jakie zauważyli zmiany w swoim zachowaniu, próbując realizować opracowany plan aktywności. Następnie zaznajamiani są ze strategiami planowania, tak aby zachować wypracowane do tej pory wzory aktywności zapobiegające zmęczeniu i podzielić się nimi z rodziną, która może być pomocna w podtrzymaniu prawidłowych zachowań. Na sesji 10 przedstawiane są techniki relaksacyjne, które można stosować w życiu codziennym. Kolejne spotkanie poświęcone jest dbaniu o swoje potrzeby i stawianie granic (np. odmówieniu uczestniczenia w jakiejś aktywności). Na koniec każdy uczestnik prezentuje reszcie grupy swoje osiągnięcia i zrealizowane cele.
Oprócz grupowych spotkań z neuropsychologiem pacjenci mają indywidualne sesje ćwiczeniowe z fizjoterapeutą, który edukuje na temat wysiłku fizycznego, aktywnych sposobów odpoczynku. Udziela także niezbędnych wskazówek jak wzmacniać wydolność krążeniowo-oddechową oraz jakie ćwiczenia należy wykonywać, aby poprawić ogólną kondycję organizmu.
Skuteczność treningu COGRAT:
Autorzy treningu przeprowadzili badanie weryfikujące jego skuteczność. Programem objęli 82 pacjentów co najmniej 4 miesiące po przebytym udarze niedokrwiennym. Podzieli ich na 2 grupy: osoby przechodzące jedynie trening poznawczy (CO), jak i te mające spotkania za równo z neuropsychologiem jak i fizjoterapeutą (COGRAT). 73 osoby ukończyły cały trening, a 68 wzięło udział w badaniu typu follow-up (po 6 miesiącach od zakończenia treningu).
Pacjenci wypełniali kwestionariusze samoopisowe: CIS-f (Checklist Individual Strength-podskala Fatigue), SOL-f (self-observation list-fatigue), skale depresji oraz skale adaptacji do choroby. Wykonywali również 6 minutowy test chodzenia. Pomiaru dokonywano dwukrotnie – za równo przed jak i po treningu, oraz po 6 miesiącach od ostatniego badania. Największy deklarowany spadek poczucia zmęczenia, jak również podwyższenia nastroju oraz wzrost aktywności fizycznej odnotowano w grupie COGRAT. W grupie poznawczej odnotowano, deklarowany na skalach zmęczenia, zauważalny znaczący spadek subiektywnego poczucia ciągłego zmęczenia. Efekt ten utrzymywał się również podczas badania pół roku później.
Wykres 1: Wyniki na skali zmęczenia po treningu CO i COGRAT w dwóch grupach eksperymentalnych
Podsumowując, wyniki te pokazują, że już sam trening z wykorzystaniem technik CBT pozwala na zredukowanie uporczywego poczucia zmęczenia u pacjentów po udarze!
Autorzy zaznaczają jednak, że ten trening nie jest dedykowany dla wszystkich pacjentów. Program został ułożony z myślą o osobach, które przeszły udar niedokrwienny mózgu już kilka lat temu, są zaadaptowane do tej sytuacji, a w codziennym funkcjonowaniu najbardziej doskwiera im poczucie ciągłego zmęczenia.
Opracowano na podstawie:
Zedlitz, A., Fasotti, L., Geurst, A. (2011). Post-stroke fatigue: a treatment protocol that is being evaluated. Clinical Rehabilitation, 25(6); 487-500.
Zedlitz, A., Retvield, T.C., Geurts, A.C., Fasotti, L. (2012). Cognitive and graded avtivity training can alleviate persistent fatigue after stroke: a randomized controlled trial. Stroke, 43(3); 1046 – 1051.
|
|
|
|
|
|
