Choroby narządów wewnętrznych, jak również ich niewydolność spowodowana różnego typu czynnikami etiologicznymi nierzadko doprowadza do uszkodzenia układu nerwowego i objawów neurologicznych. Warto być świadomym powiązań chorób narządowych z określoną dysfunkcją układu nerwowego. Nie tylko pozwala to na prawidłowe rozpoznanie danego problemu zdrowotnego, ale przede wszystkim – leczenie przyczynowe.
 
Nerki to narządy występujące parzyście w organizmie człowieka. Najprościej i najkrócej ujmując, ich zadaniem jest oczyszczanie organizmu z niepotrzebnych już metabolitów oraz wydalanie ich z moczem; resorpcja niezbędnych dla organizmu substancji, utrzymanie prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej, równowagi kwasowo-zasadowej, ciśnienia tętniczego krwi oraz wytwarzanie erytropoetyny i aktywnych postaci witaminy D3. Z układem nerwowym najbardziej powiązane są pierwsze cztery z wymienionych funkcji, ponieważ zatrucia organizmu (w tym kwasice oraz zatrucia lekami i toksynami), zaburzenia elektrolitowe, odwodnienie czy wreszcie nadciśnienie tętnicze bywają przyczyną zaburzeń świadomości, encefalopatii, jak również udarów krwotocznych mózgu.
 
Encefalopatia mocznicowa
 
Występuje u chorych z niewydolnością nerek, a jej objawy są najbardziej widoczne w przypadku ostrej niewydolności (nagromadzenie mocznika w organizmie). Najwcześniej pojawia się przymglenie świadomości, pod postacią majaczenia, senności, apatii, zaburzeń orientacji [2], zamroczenia czy wreszcie śpiączki.  Stwierdzane są też objawy ogniskowe jak niedowłady i dyzartria [1]. Narastanie ciężkości objawów przemawia za progresją uszkodzenia mózgu [2]. Z dnia na dzień nasilenie objawów może się wahać. Dokuczliwym objawem stają się drżenia metaboliczne, mioklonie, mimowolne zrywania mięśni pojawiające się w sposób przypadkowy, w różnych częściach ciała (wyraźne np. w śpiączce) i tężyczka. Napady drgawkowe są późnym objawem encefalopatii mocznicowej. Co ciekawe, objawy encefalopatii zwykle słabną po wykonaniu hemodializy, co sugeruje, że za jej wystąpienie są odpowiedzialne substancje szkodliwe (metabolity), które są usuwane podczas dializ [1].
 
Polineuropatia mocznicowa
 
Zazwyczaj jest powikłaniem przewlekłej niewydolności nerek obejmującym obwodowy układ nerwowy. Opisuje się ją jako dystalną, symetryczną, mieszaną neuropatię czuciowo-ruchową. Obserwowana jest częściej w kończynach dolnych. Tempo rozwoju neuropatii mocznicowej jest zmienne, podobnie jak jej nasilenie (czy jest bardziej czuciowa, czy ruchowa, jaki jest stopień natężenia bólu). Zaburzenie rozwija się powoli lub piorunująco. Częściej występuje u mężczyzn. Do wczesnych objawów zaliczamy zaburzenia czucia wibracji i temperatury w stopach [1]. Pojawiają się parestezje kończyn dolnych, ich osłabienie, trudności w chodzeniu (w tym także po schodach), niedowłady wiotkie i zaniki mięśniowe [2]. U pacjentów przewlekle dializowanych objawy neuropatii łagodnieją lub wycofują się. W ciężkich stanach rzadko obserwuje się poprawę nawet po kilkuletnich dializach. Najskuteczniejszą metodą leczenia neuropatii mocznicowej jest przeszczep nerki [1, 2]. Poprawa szybkości przewodzenia w nerwach jest notowana już po kilku dniach od udanej transplantacji, natomiast redukcja objawów od pół, do roku po przeszczepie [1]
 
Zespół dializacyjnych zaburzeń równowagi osmotycznej
 
Jest rzadko występującym, poważnym powikłaniem związanym z hemodializą. Patogeneza opisywanego stanu nadal pozostaje tematem dyskusyjnym, ale uważa się, że jej przyczyną wydaje się być przemieszczenie wody do mózgu [1]. Objawy obejmują różnego stopnia niepokój, bóle głowy, śpiączkę, a nawet zgon. Objawy wynikają z obrzęku mózgu i wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego (konieczne jest leczenie przeciwobrzękowe). Gdy zespół zaburzeń równowagi osmotycznej rozwinie się, jego leczenie rzadko jest skuteczne, dlatego też zaleca się mu zapobiegać poprzez powolne usuwanie mocznika w ciągu pierwszych kilku zabiegów hemodializ [3].
 
Pierwotny chłoniak mózgu
 
Zaliczany jest do neurologicznych powikłania transplantacji nerek. Ryzyko wystąpienia chłoniaka OUN po przeszczepie jest podwyższone 35 razy. Najczęściej są to chłoniaki z limfocytów B i są związane z immunosuperesją („celowym osłabieniem odporności”) oraz zakażeniem wirusem Ebsteina-Barr, który wywołuje nieograniczoną proliferację (silne namnażanie) limfocytów. Chłoniak mózgu rozwija się od około 5. miesięcy do niespełna 4 lat po przeszczepie. Objawami sugerującymi opisywane rozpoznanie są: wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe (manifestujące się bólami głowy, zmianami pamięci i zachowania) i występujące później gwałtowne objawy ogniskowe. Rzadko pojawiają się napady drgawkowe. Chłoniaki bywają mnogie i mogą zajmować opony mózgowe. Proponowane leczenie obejmuje zatrzymanie immunosupersji, chemioterapię i radioterapię [1].
 
Zespół Wernickego
 
Może wystąpić jako powikłanie po przeszczepie nerki. Do objawów ostrego zespołu Wernickego zaliczamy zaburzenia uwagi, orientacji, pamięci, mowy spontanicznej, percepcji, a także obojętność na bodźce i nadmierną senność. Występują też zaburzenia gałkoruchowe pod postacią oczopląsu, porażenia odwodzenia gałek ocznych i zaburzenia skojarzonych ruchów gałek [1]. Szczegółowy opis tego zespołu znajdziecie na łamach Neuropsychologia.org pod linkiem >> zespół Wercnickego.

Wiedza na temat powiązania chorób nerek z patologiami układu nerwowego jest niezwykle ważna podczas diagnostyki różnicowej i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Należy być też świadomym rzadkich powikłań leczenia nerkozastępczego i możliwości ich zapobiegania. Po przeszczepie nerek pacjent musi zostać poinformowany o ewentualnych powikłaniach i objawach, które mogą (ale nie muszą) wystąpić w okresie odległym po transplantacji i co mogą oznaczać, aby móc odpowiednio wcześnie i właściwie interweniować.

Na podstawie: