Naturalny cykl sen – czuwanie trwa nieco dłużej, niż doba. Dzięki zewnętrznym bodźcom możemy dostosować się do rzeczywistego rytmu dnia i nocy. Istnieje osobny, wyspecjalizowany mechanizm, który pełni tę funkcję. Należą do niego jądra nadskrzyżowaniowe, które mieszczą się w podwzgórzu, tuż nad skrzyżowaniem wzrokowym. Informacje o oświetleniu docierają do nich przez szlak siatkówkowo – podwzgórzowy z komórek siatkówki – samoistnie światłoczułych komórek zwojowych (ipRGCs: Intrinsically photosensitive Retinal Ganglion Cells). Najważniejszym neurotransmiterem jąder nadskrzyżowaniowych jest kwas gamma-aminomasłowy (GABA). Jądra nadskrzyżowaniowe pełnią rolę głównego zegara regulującego rytmy okołodobowe organizmu. Wpływają na miejsce sinawe i wydzielanie noradrenaliny. Regulują wydzielanie melatoniny przez szyszynkę. Aktywność jąder nadskrzyżowaniowych tłumi w dzień działanie szyszynki. Wraz ze zmniejszeniem natężenia oświetlenia ten hamujący wpływ słabnie i szyszynka zwiększa wydzielanie melatoniny. Głównym neuroprzekaźnikiem pobudzającym szyszynkę jest noradrenalina.
Deprywacja to pozbawianie jednostki możliwości zaspokojenia swoich potrzeb. Tak więc deprywacja snu to nic innego, jak celowe pozbawianie naszego organizmu snu przez określony czas. Odkryto, że może ona być pomocna w terapii depresji. Pacjent jest wtedy pozbawiany snu przez 36 godzin – zwykle od poranka pierwszego dnia, aż do wieczora następnego dnia.Nie znana jest jednak do tej pory ilość godzin deprywacji snu, która daje zadowalający efekt przeciwdepresyjny. Niewielki efekt kliniczny jest natomiast dostrzegalny już po 2 godzinach SD w ciągu nocy. Riemann wraz ze swoim zespołem (1999) odkryli, że przesunięcie fazy snu oraz opóźnienie snu wydłuża efekt terapeutyczny po zastosowaniu SD. Inne badania pokazały, że SD daje dobre wyniki także w połączeniu z fototerapią. Co ciekawe, nieco słabsze efekty SD odnotowuje się u kobiet niż u mężczyzn.
Deprywacja snu jest stosowana u osób z różnymi rodzajami zaburzeń depresyjnych, a także w celu redukcji objawów negatywnych w schizofrenii. SD zawdzięcza swoje terapeutyczne działanie m.in. związkowi z czynnikami patogenetycznymi depresji: przekaźnictwem monoaminergicznym, neuroplastycznością, układem odpornościowym, endokrynnym, czynnościami struktur mózgu oraz ekspresją genów. W mózgu człowieka pozbawionego snu obserwujemy wzmocnione przekaźnictwo noradrenergiczne, dopaminergiczne i serotoninergiczne (istnieje związek efektu przeciwdepresyjnego SD z polimorfizmem genu transportera serotoniny – 5-HTTLPR). Deprywacja snu ma pozytywny wpływ na układ odpornościowy (m.in. wyrównuje poziom cytokin w organizmie), zmiany metaboliczne i funkcjonalne w obrębie mózgu. U pacjentów leczonych za pomocą SD obserwuje się poprawę metabolizmu w obrębie przyśrodkowo-oczodołowej kory przedczołowej oraz przednio-brzusznej części kory zakrętu obręczy. Również tempo metabolizmu glukozy i przepływu krwi ulega tam zmniejszeniu. SD ma także wpływ na układ glutaminergiczny. Mężczyźni chorzy na depresję mają zwiększone stężenie glutaminianu i glutaminy w korze przedczołowej grzbietowo-bocznej. Prawdopodobnie efekt przeciwdepresyjny całkowitej deprywacji snu (total sleep deprivation – TSD) ma związek z chwilową naprawą funkcjonowania genów „zegarowych”. Późniejszy sen reaktywuje jednak te nieprawidłowości. To jest największa wada tej metody. O ile korzyści mogą być istotne, o tyle są też krótkotrwałe. Trwają one około doby, chociaż prowadzone są badania nad protokołami stosowania terapeutycznej deprywacji snu, które mają wydłużyć jej skuteczność i wzmocnić rolę w leczeniu depresji i zapobieganiu jej nawrotom.
Chronoterapia może być efektywną metodą leczenia chorób afektywnych, w których występują zaburzenia rytmów okołodobowych. Przeprowadza się ją pod kontrolą lekarza, jako jeden z elementów leczenia przeciwdepresyjnego, obok farmakoterapii i psychoterapii. Nie zachęcamy do włączania tej metody na własną rękę bez konsultacji z lekarzem. Jest ważny powód – u niektórych osób z ChAD deprywacja snu może spowodować przejście w fazę manii.
Na podstawie: Dopierała, E., Rybakowski, J. 2015. Deprywacja snu jako metoda chronoterapii w leczeniu depresji. Psychiatria Polska, 49, 423-433.
Literatura:
Riemann, D., König, A., Hohagen, F., Kiemen, A., Voderholzer, U., Backhaus, J. i wsp. 1999. How to preserve the antidepressive effect of sleep deprivation: A comparison of sleep phase advance and sleep phase delay. Eur. Arch. Psychiatry Clin. Neurosci. 249(5), 231–237.
|
|
|
|
|
|
