Automatyzm to czynność wykonywana bez udziału woli/świadomości, często bezcelowa i objęta niepamięcią. Występuje najczęściej w napadach padaczkowych, ale również w zaburzeniach dysocjacyjnych, podczas lunatykowania czy psychoz.
 

Opis kliniczny

Można zacząć dramatycznie i filmowo. Wyobraź sobie, że otwierasz oczy i stoisz z zakrwawionym nożem nad stygnącym ciałem swojej ofiary, nic nie pamiętasz, wszyscy są przekonani o Twojej winie. To wierutna bzdura eksploatowana przez horrory klasy B, więc spokojnie :)

W rzeczywistości automatyzmy to mimowolne ruchy/czynności, ale raczej proste, powtarzające się. Najczęściej trwają kilkadziesiąt sekund, a rzadziej od kilku do kilkunastu minut. Międzynarodowa Liga Przeciwpadaczkowa definiuje automatyzm tak: “mniej lub bardziej skoordynowana, powtarzająca się aktywność motoryczna, występująca najczęściej w połączeniu ze stanem osłabienia/wyłączenia zdolności poznawczych, objęta amnezją wsteczną. Często przypomina wolicjonalne ruchy i może być nieprawidłowym przedłużeniem przednapadowej aktywności” (za: Rolnick, Parvizi, 2011). Mogą to być dość proste ruchy (np. pocieranie twarzy, mlaskanie/cmokanie) lub bardziej złożone czynności (wyjście z budynku na ulicę, rozebranie się). W literaturze można znaleźć nawet opis przypadku, w którym mężczyzna podczas napadów śpiewał różne melodie!
 

Epilepsja na styku neurologii i prawa

Automatyzmy często opisywane są w literaturze fachowej dotyczącej styku neurologii/psychiatrii i prawa – mianowicie medycyny i psychologii sądowej. Ustalenie czy jakiś czyn mógł zostać popełniony w związku z wystąpieniem automatyzmu epileptycznego jest nurtującą kwestią. Badania pokazują, że zachowania agresywne występują w takich przypadkach ekstremalnie rzadko – dlatego też wspomniane horrory można włożyć do... szuflady na kiepskie horrory. W literaturze można się natknąć na opis sprawy sądowej, w której o morderstwo 20-miesięcznego dziecka oskarżona była dziewiętnastoletnia panna A, niania. Potrafiła ona sobie przypomnieć jak podczas napadów gwałtownie huśtała dziecko, zdarzyło się jej nawet ugryźć je w nogę. W jednym z takich wypadków huśtała dziecko za nogi i wypuściła je, co spowodowało uderzenie o szafkę i prawdopodobnie o podłogę. Dziecko zmarło w osiem dni później. W związku z badaniem neurologiczno-psychiatrycznym orzeczono zmniejszoną odpowiedzialność za popełniony czyn i wydano wyrok w zawieszeniu ze skierowaniem na leczenie psychiatryczne.
 

Na zakończenie

Automatyzmy najczęściej są spotykane w częściowych złożonych napadach padaczkowych, związane są z wyładowaniami epileptycznymi w odpowiednich rejonach mózgu. W związku z tym, że podobne objawy spotyka się w lunatykowaniu, urazach głowy czy zaburzeniach psychiatrycznych, to diagnoza różnicowa stanów, w których wykonuje się czynności i ruchy bez udziału świadomości, jest ważnym obszarem zainteresowania lekarzy i psychologów sądowych.
 

Przy pisaniu tego tekstu korzystałem z:

• Bell, B. D. (2011). Psychomotor Epilepsy. In Encyclopedia of Clinical Neuropsychology pp. 2073-2074. Springer: New York.
• Hindler, C. G. (1989). Epilepsy and violence. The British Journal of Psychiatry, 155(2), 246-249.
• Katz, D. I. (2011). Automatism. Encyclopedia of Clinical Neuropsychology, pp. 328-329. Springer: New York.
• Knox, S. J. (1968). Epileptic automatism and violence. Med Sci Law, 8(2), 96-104.
• Meierkord, H., & Shorvon, S. (1991). Variations on a theme—singing as an epileptic automatism. Journal of neurology, neurosurgery, and psychiatry, 54(12), 1114.
• Rolnick, J., & Parvizi, J. (2011). Automatisms: Bridging clinical neurology with criminal law. Epilepsy & Behavior, 20(3), 423-427.