Chinornik mandaryński to całkiem urocze zwierzątko. Co więcej, jego rola w badaniach nad psychoneuroendokrynologią może okazać się doniosła.
Na początek kilka założeń. Estradiol i testosteron, hormony płciowe, wpływają na pracę osi HPA, czyli osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, tzw. osi stresu. Istnieją nawet badania, które wskazują na związki poziomów hormonów płciowych z depresją i lękiem u ludzi (Gregoire i in, 1996, Granger i in., 2003). Stres prenatalny, rozumiany w tym badaniu jako efekt stresu przeżywanego przez matkę w trakcie ciąży, może wpływać na dysregulację osi HPA. Inne badania wskazują na to, że dłuższe okresy separacji gryzonia-noworodka od matki wywołują stres, co wydaje się dość oczywiste. Ciekawe jest to, że krótkie okresy separacji poziom stresu zmniejszają – bo związane są ze zwiększeniem zachowań opiekuńczych u matek, np. lizaniem (Huot i in., 2002, Lehmann i in., 2000). Jak to wszystko złożyć w całość?
Chińscy naukowcy pomogli zajść w ciążę grupie pań nornikowych i zaczęli połowę z nich stresować poprzez umieszczanie w zamkniętych plastikowych rurkach na pół godziny trzy razy w tygodniu. W ten sposób powstały dwie grupy norniczego potomstwa – ze stresem prenatalnym i bez. Męskie norniki z obu tych grup podzielono znów na dwie podgrupy według kryterium oddzielania od matek – połowę oddzielano na krótkie okresy, połowy nie. W ten sposób uzyskano cztery grupy – norników ze stresem prenatalnym i oddzielaniem, ze stresem prenatalnym i bez oddzielania, bez stresu prenatalnego i z oddzielaniem i bez stresu prenatalnego i bez oddzielania. Uf.
Wszystkie te norniki poddano procedurom badawczym. Pierwszą był test otwartego pola, w którym zliczano ilość przejść między polami, ilość czasu spędzonego na środku pola. Druga procedura to test podniesionego labiryntu w kształcie krzyża, w którym liczono ilość przejść między ramionami krzyża, ilość czasu spędzonego w każdym rodzaju ramion. W obu tych testach mierzono całkowity dystans pokonany przez norniki. Po tych behawioralnych badaniach naukowcy przeszli do procedury preparowania mózgów norników, aby zbadać ilość neuronów z receptorami hormonów płciowych. W międzyczasie zbadali poziomy tych hormonów w surowicy.
Wyniki behawioralne są elegancko proste: Grupa ze stresem prenatalnym i bez okresów separacji wykazywała więcej zachowań związanych z lękiem. Norniki z grupy ze stresem i bez krótkich separacji spędzały istotnie mniej czasu w środku pola i istotnie rzadziej przechodziły między numerowanymi polami w teście otwartego pola. Norniki z grupy ze stresem i bez krótkich separacji spędzały mniej czasu w otwartych ramionach labiryntu w kształcie plusa; komplementarnie do tego: częściej wchodziły do zamkniętych ramion. W obu testach grupa ta przebywała średnio mniejszy dystans.
Grupa z prenatalnym stresem i bez krótkich separacji miała mniejsze poziomy estradiolu i testosteronu w serum. Miała też zwiększoną ilość neuronów wrażliwych na estradiol ERα i zmniejszoną ilość neuronów z AR w częściach mózgu związanych z odczuwaniem lęku, np. jądrze łożyskowym prążka krańcowego, przyśrodkowym polu przedwzrokowym, przyśrodkowej części ciała migdałowatego i jądra okołowodociągowego.
Wnioski z badania są takie, że stres okołoporodowy ma duży wpływ na neurofizjologię mózgu norników. Objawia się to również na poziomie zachowania. Okazuje się również, że krótkie okresy separacji zniwelowały wpływ stresu okołoporodowego. Prawdopodobnie wpływ na to ma zwiększona troska matek, lizanie i inne zachowania opiekuńcze, które następują po krótkim oddzieleniu potomstwa. Wyniki te mogą przyczynić się do zrozumienia roli hormonów w powstawaniu uczucia lęku, a na dłuższą metę – lepszego rozumienia etiologii zaburzeń lękowych.
He, F. Q., Fang, G., Wang, B., Guo, X. J., & Guo, C. L. (2015). Perinatal stress effects on later anxiety and hormone secretion in male mandarin voles. Behavioral neuroscience, 129(6), 789.
Literatura cytowana:
- Granger, D. A., Shirtcliff, E. A., Zahn-Waxler, C., Usher, B., Klimes-Dougan, B., & Hastings, P. (2003). Salivary testosterone diurnal variation and psychopathology in adolescent males and females: individual differences and developmental effects. Dev Psychopathol, 15(2), 431-49.
- Gregoire, A. J. P., Kumar, R., Everitt, B., & Studd, J. W. W. (1996). Transdermal oestrogen for treatment of severe postnatal depression. The Lancet, 347(9006), 930-933.
- Huot, R. L., Plotsky, P. M., Lenox, R. H., & McNamara, R. K. (2002). Neonatal maternal separation reduces hippocampal mossy fiber density in adult Long Evans rats. Brain research, 950(1), 52-63.
- Lehmann, J., Stöhr, T., & Feldon, J. (2000). Long-term effects of prenatal stress experience and postnatal maternal separation on emotionality and attentional processes. Behavioural brain research, 107(1), 133-144.
