Współczesna medycyna postuluje, że stwardnienie rozsiane jest wynikiem współwystępowania specyficznych uwarunkowań genetycznych i środowiskowych. W związku z tym, że nie mamy wpływu na to, co dziedziczymy w genach, warto przyjrzeć się środowiskowym czynnikom ryzyka.
 
Stwardnienie rozsiane jest najczęściej występującą chorobą demielinizacyjną w krajach rozwiniętych. Najbardziej powszechna jest w Ameryce Północnej i Europie, natomiast rzadziej chorują mieszkańcy Afryki i Azji.
Zaraz obok uwarunkowań genetycznych, jako środowiskowe czynniki ryzyka, wymienia się zarażenie wirusem Epsteina-Barr i palenie.
Celem autorów artykułu było zebranie i przeanalizowanie przeglądów i meta-analiz dotyczących wyłącznie środowiskowych uwarunkowań SM.
Analizie i interpretacji zostały poddane aż 44 czynniki, ale korelacja tylko trzech z nich z SM została poparta wiarygodnymi badaniami i obserwacjami odznaczającymi się dużą próbą, niedużą heterogenicznością, brakiem stronniczości, a także istotnością na poziomie 0,001.
Pod względem wielkości efektu pierwsze trzy miejsca zajmują obecność przeciwciał EBNA IgG, mononukleoza zakaźna i palenie.

W przeglądanych materiałach dominowały artykuły dotyczące szczepionek i infekcji, jednak tylko zarażenie wirusem Epsteina-Barr, jako czynnik związany ze stwardnieniem rozsianym, zostało poparte dowodami.
Na razie, pomimo wielu wskazówek, związek między infekcją, a SM pozostaje niejasny. Jednym z rozwiązań tej zagadki byłoby wynalezienie szczepionki na wirus, czego do tej pory nie udało się dokonać. Być może wtedy, prawdopodobnie po wielu latach, można by było jednoznacznie potwierdzić korelację.

Innym czynnikiem ryzyka SM, niemającym podłoża wirusowego, jest palenie. Jego związek ze stwardnieniem jest potwierdzony, jednak siła oddziaływania stosunkowo skromna.
Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić związek między paleniem, a SM, ale żadna z nich nie została jednoznacznie udowodniona. Spekuluje się, że palenie osłabia i zaburza pracę układu odpornościowego, zakłóca funkcje bariery krew-mózg i sprzyja demielinizacji, co pokrywa się z niektórymi objawami stwardnienia rozsianego.
Bez względu na niejasności związane z wymienionymi teoriami kampanie nakłaniające do zaprzestania palenia wydają się najefektywniejszymi działaniami społecznymi - rzucenie palenia może zmniejszyć ryzyko wystąpienia wielu chorób.

Analiza wybranych artykułów pokazała również, że wpływ innych czynników na powstawanie SM jest znikomy lub żaden. Chodzi np. o szczepienia przeciwko tężcowi, błonicy i grypie, czynniki biochemiczne, amalgam stomatologiczny, różnego rodzaju uszkodzenia, wypadki, alergie i przewlekłą mózgowo-rdzeniową niewydolność żylną.
Wiedza o tym, że powyższe czynniki nie zwiększają ryzyka wystąpienia SM może zapobiec proponowaniu przez lekarzy zbędnych terapii, które mogą przynieść więcej szkód, niż korzyści.
 
Podsumowanie
 
Z szerokiego wachlarza czynników środowiskowych podejrzewanych o zwiększanie ryzyka wystąpienia stwardnienia rozsianego jedynie trzy zdają się mieć rzeczywisty związek z SM - obecność przeciwciał EBNA w organizmie, mononukleoza zakaźna i palenie.
Mechanizmy, które leżą u podłoża tych czynników i SM nie są znane, wymagają większej ilości badań i przeprowadzonych analiz oraz operowania wystandaryzowanymi definicjami i metodami.

Również postęp medycyny ma szansę przyczynić się do wdrożenia nowego leczenia  stwardnienia rozsianego - wynalezienie szczepionki przeciw mononukleozie zakaźnej rozwiałoby wiele wątpliwości i pokazało naukowcom nowe horyzonty.
 
Belbasis, L., Bellou, V., Evangelou, E., Ioannidis, J., Tzoulaki, I. (2015). Enviromental risk factors and multiple sclerosis: an umbrella reviev of systematic revievs and meta-analyses. Lancet Neurology, (14), 263-73.
 
Anna Szymczak