Pamięć semantyczna
Skąd wiesz, że cytryna jest kwaśna, zebra ma paski, a Londyn jest stolicą Wielkiej Brytanii? Na co dzień używamy niezliczonej liczby pojęć i terminów – jak to się dzieje, że pamiętamy je wszystkie i tak płynnie się nimi posługujemy? Na gruncie psychologii i neuronauki w odniesieniu do ogólnej wiedzy o świecie, która obejmuje znajomość znaczenia słów, koncepcji i teorii, a także wiadomości na temat otaczającego świata, używa się określenia pamięć semantyczna.
Przechowywane w pamięci semantycznej informacje są zazwyczaj analizowane w kategoriach cech. Oznacza to, że każde pojęcie można przedstawić jako zestaw posiadanych przez niego cech – dystynktywnych (czyli takich, które wyróżniają dane pojęcie wśród innych, np. zebra <ma paski>) i niedystynktywnych (wspólnych dla wielu innych pojęć, np. zebra <ma cztery nogi>). Takie podejście wydaje się być bardzo skuteczne w próbach zrozumienia istoty deficytów semantycznych w zaburzeniach poznawczych.
Łagodne zaburzenie poznawcze i choroba Alzheimera
W kontekście zaburzeń poznawczych coraz częściej ostatnio się mówi o łagodnym zaburzeniu poznawczym (Mild Cognitive Impairment, MCI). Mianem tym określa się stan kliniczny, w którym dochodzi do osłabienia funkcji poznawczych (najczęściej pamięci). Upośledzenie to jest jednak mniejsze niż w otępieniu, a pacjenci są w stanie funkcjonować samodzielnie i zachowują codzienną aktywność życiową (Gabryelewicz, 2011). MCI jest swoistym stanem przejściowym pomiędzy normalnym funkcjonowaniem a kliniczną fazą choroby Alzheimera (Alzheimer’s Disease, AD), która sieje prawdziwe spustoszenie w funkcjach poznawczych. Co ciekawe, MCI jest głównym czynnikiem ryzyka otępienia – rocznie u około 6-15% pacjentów z MCI rozwija się także demencja (w porównaniu do 1-2% w populacji osób zdrowych).
Pamięć semantyczna w chorobie Alzheimera
Z wielu dotychczas powstałych badań nad AD wiemy, że na skutek tego neurodegeneracyjnego zaburzenia dochodzi między innymi do znacznego uszkodzenia wiedzy semantycznej. Osoby z AD mają trudność w o odróżnianiu pojęć, które należą do tej samej kategorii (np. pies i kot), wtedy gdy wiedza o kategorii tej (zwierzę domowe) zostaje nietknięta. Na zapominanie w AD są bowiem bardziej podatne kategorie podrzędne niż nadrzędne. Zaobserwowano także, że utrata wiedzy semantycznej w AD może się przejawiać w formie gorszego rozpoznawania pojęć, które należą do określonych kategorii (np. przyroda, przedmioty). Co więcej pamięć semantyczna w AD jest upośledzona niejako podwójnie – w chorobie tej dochodzi zarówno do utraty wiadomości semantycznych, jak i do ograniczenia dostępu do nich. A jak jest z funkcjami semantycznymi w MCI?
Badanie
W celu poznania odpowiedzi na powyższe pytanie kanadyjscy naukowcy zaprojektowali badanie. Wzięły w nim udział osoby powyżej 65 roku życia – zarówno pacjenci ze zdiagnozowanym MCI, jak i osoby zdrowe. Badacze zaś wykluczyli obecność jakichkolwiek innych zaburzeń neurologicznych lub psychiatrycznych.
Uczestnicy badania zostali najpierw poproszeni o wypełnienie baterii testów neuropsychologicznych, takich jak: Montrealska Skala Funkcji Poznawczych (MoCA), podtest Powtarzanie Cyfr ze Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych III (WAIS-III), Test sortowania kart z Wisconsin (WCST), test Stroopa w nieco zmienionej wersji, Kalifornijski Test Uczenia się Językowego (CVLT), podtesty Pamięci Logicznej I i II ze Skali Pamięci Wechslera III (WMS-III), Bostoński Test Nazywania (BNT) i wreszcie Test Fluencji Słownej (FVS) w wersji semantycznej (zwierzęta) oraz literowej (FAS).
Następnym etapem badania było wykonanie dwóch zadań, które już bezpośrednio dotyczyły utraty wiedzy semantycznej i utrudnienia w dostępie do niej. W pierwszym z nich (Feature generation task – FGT) osoby badane proszone były o podanie najbardziej specyficznej cechy semantycznej wspólnej dla prezentowanej pary słów (np. dla pary „piwo” i „wino” będzie to cecha <napój alkoholowy>). W zadaniu drugim (Multiple choice task – MCT) cechę tę można było wybrać spośród czterech podanych opcji odpowiedzi. Wśród nich, oprócz odpowiedzi poprawnej (np. <instrument klawiszowy> dla pary słów „pianino” i „akordeon”), znalazła się także poprawna, lecz zbyt szeroka nazwa kategorii (np. <instrument muzyczny> dla pary słów „pianino” i „akordeon”), niepoprawna cecha wspólna (np. <instrument smyczkowy> dla pary słów „pianino” i „akordeon”) oraz niepoprawna kategoria nadrzędna (np. <sprzęt AGD> dla pary słów „pianino” i „akordeon”).
Pamięć semantyczna w łagodnym zaburzeniu poznawczym
Zgodnie z przewidywaniami pacjenci z MCI w zadaniach eksperymentalnych radzili sobie gorzej niż osoby zdrowe. Zależność tę wykryto zarówno dla zadania FGT, które wymagało samodzielnego „wygenerowania” poprawnej odpowiedzi, jak i dla MCT, w którym odpowiedź tę wystarczyło wybrać wśród czterech innych. Podpowiedź w postaci podanych opcji odpowiedzi nie ułatwiały zadania pacjentom z MCI. Oznacza to, że MCI prowadzi do podwójnego upośledzenia funkcji semantycznej – w zakresie zarówno wiedzy samej w sobie, jak i procesu jej przetwarzania i wydobywania.
W odróżnieniu od osób zdrowych pacjenci z MCI radzili sobie gorzej z tymi pozycjami zadań, które dotyczyły przyrody (np. zwierzęta lub warzywa). Badacze przypuszczają, że deficyt ten może mieć związek z takimi właściwościami semantycznymi pojęć jak konkretność i łatwość wyobrażenia.
Pacjenci z MCI (w porównaniu do grupy kontrolnej) mieli także „ulubiony” błąd, który polegał na zaznaczaniu odpowiedzi zawierającej kategorię nadrzędną wobec zaprezentowanych pojęć (choć poprawna sama w sobie, niepoprawna jest pod względem stawianego przed uczestnikami zadania). Badacze przypuszczają, że dzieje się tak dlatego, że w MCI, podobnie jak w AD, uszkodzone zostają przede wszystkich informacje specyficzne z poziomu najniższego, te najbardziej podrzędne (np. już omawiane paski dla zebry). Co więcej, odpowiedzi udzielane przez osoby z grupy eksperymentalnej często były dość nietypowe, choć faktycznie poprawne (np. <jadalne> zamiast <fioletowe> dla słów „bakłażan” i „śliwka”).
Na podstawie analizy korelacji badacze wykazali także zależność między wynikami w zadaniach eksperymentalnych a poziomem wykonania Testu Fluencji Słownej. Zależność tę zaobserwowano zarówno dla FGT, jak i MCT u osób cierpiących na MCI i tylko dla FGT u osób zdrowych. Nie wykazano jednak związku z innymi testami neuropsychologicznymi – m.in. BNT (funkcje semantyczne) oraz WCST i testem Stroopa (funkcje wykonawcze). Oznacza to, że trudności w rozwiązywaniu zadań eksperymentalnych pojawiają się u osób badanych na skutek uszkodzenia funkcji wykonawczych pamięci semantycznej odpowiedzialnych m.in. za skuteczne jej przeszukiwanie.
Co to wszystko oznacza w praktyce? Wiedza o charakterze upośledzenia pamięci semantycznej może być niezwykle pomocna w procesie jego wykrywania. U pacjentów, znajdujących się w grupie ryzyka demencji, szybkie i skuteczne rozpoznanie zapewne ułatwi zapobieganie jej niekorzystnym następstwom.
Bibliografia:
Taler, V., Voronchikhina, A., Gofrine, G., Lukasik, M. (2016). Knowledge of semantic features in mild cognitive impairment. Joutnal of Neurolinguistics, 38, 56-70.
Gabryelewicz, T. (2011). Łagodne zaburzenie poznwcze. Postępy Nauk Medycznych, 24 (8), 688-691.
|
|
|
|