Udary mózgu zajmują niechlubną, trzecią pozycję, wśród przyczyn zgonów. Dane statystyczne mówią o 15 milionach przypadków udarów rocznie, z czego aż 1/3 kończy się śmiercią (Strepikowska i Buciński, 2009). Ze względu na to, jak złożoną jednostką chorobową jest udar mózgu, bardzo istotną rolę w przebiegu leczenia odgrywa jakość usług medycznych i pozamedycznych udzielanych pacjentom. 

Idea oddziałów udarowych powstała na początku lat 90. Od tego czasu wielokrotnie weryfikowano skuteczność tej formy organizacji pomocy medycznej. Jednaz metaanaliz wykazała, że leczenie osób po udarach na specjalnie w tym celu przystosowanych oddziałach może skutkować nawet 28% spadkiem śmiertelności (Langhorne, Williams, Gilchrist i Howie, 1993). Nowsze badania potwierdzają tę tezę. Mówią one nawet o 22% wzroście przeżywalności i spadku niepełnosprawności. Co ważne poprawa wydaje się być niezależna od takich czynników jak wiek, płeć, początkowy stopień urazu oraz rodzaj udaru (Stroke Unit Trialists’ Collaboration, 2007 za: Hamann, Müller, Alber i Widder, 2016).

Specyfika funkcjonowania oddziału udarowego

Typowy schemat interwencji na oddziałach udarowych zakłada, że w pierwszej fazie dokonuje się kompleksowej diagnozy. W pierwszej kolejności składa się na nią diagnoza medyczna, przeprowadzana przez lekarzy specjalistów. Według wytycznych (The American Heart Guideline on acute stroke), w zakres rekomendowanych pomiarów fizjologicznych oraz interwencji podejmowanych na oddziałach udarowych wchodzą m.in.: monitorowanie pracy serca, ciśnienia krwi oraz stanu dróg oddechowych, a także temperatury ciała, poziomu glukozy i różnych aspektów funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Główną ideą jest zapewnienie pacjentom kompleksowej opieki, zgodnej z obowiązującymi standardami. W tym samym czasie powinna odbywać się diagnoza pielęgniarska, koncentrująca się na charakterystyce fizjologicznych potrzeb pacjentów i możliwych sposobów ich realizacji. Łączy się ona z ciągłym monitorowaniem stanu zdrowia. Na tym samym etapie ma także miejsce inny rodzaj diagnozy, której celem jest ocena stopnia niepełnosprawności oraz możliwych do podjęcia działań rehabilitacyjnych.

W kolejnej fazie procesu, praca oddziału koncentruje się na przeprowadzaniu interwencji medycznych. Osobnym torem odbywać się powinny oddziaływania z zakresu wczesnej rehabilitacji, uwzględniające m.in. mobilizację pacjentów.

Następnie nadchodzi czas tworzenia szczegółowych planów dalszej rehabilitacji, które biorą pod uwagę ograniczenia i możliwości pacjentów oraz osób pełniących funkcje opiekunów. Opiekunowie powinni być stopniowo włączani w zadania związane z opieką nad osobą po udarze. Bardzo ważny jest proces udzielania rzetelnych i zrozumiałych informacji, które z psychologicznego punktu widzenia sprzyjają poczuciu kontroli i sprawstwa (Hamann i in., 2016).

Źródła efektywności i zalety oddziałów udarowych

Fundamentalną zasadą efektywności i sprawnego działania oddziału udarowego jest praca zespołowa, a więc współpraca lekarzy, pielęgniarek, fizjoterapeutów, (neuro)psychologów, pracowników socjalnych, logopedów, dietetyków oraz innych specjalistów (Middleton, 2012 za: Hamann i in., 2016).

Jak pokazują badania, dobrze funkcjonujący oddział udarowy charakteryzuje przede wszystkim dobra organizacja. Bray i współpracownicy (2013) w szeroko zakrojonym badaniu prospektywnym wykazali, że pacjenci przyjęci na oddziały o wysokich wynikach w skali organizacji, otrzymywali bardziej kompleksową pomoc, co z kolei przekładało się na spadek ryzyka śmiertelności w pierwszym miesiącu po udarze (za: Hamann i in., 2016).

Szeroka analiza cech charakteryzujących efektywną pomoc medyczną świadczoną przez oddziały udarowe wykazała, że odznaczają się one przede wszystkim wszechstronnymi i starannymi działaniami diagnostycznymi. Zapewniają one pacjentom intensywną rehabilitację fizjologiczną, połączoną z wczesną mobilizacją, a także wykwalifikowaną opiekę pielęgniarską. Istotnym punktem jest wczesne tworzenie planów rehabilitacyjnych, które uwzględniają możliwości i potrzeby opiekunów (Langhorne, Pollock i Stroke Unit Trialists’ Collaboration, 2002 za: Hamann i in., 2016).

W praktyce medyczna pomoc poudarowa często świadczona jest w ramach publicznych placówek, które mają złożony profil działalności. Badania przeprowadzone w dwóch kanadyjskich szpitalach wykazały, że wprowadzenie oddziału udarowego w tego rodzaju placówce, doprowadziło do spadku śmiertelności poudarowej z 17,1% do 8,3%. Co więcej poza obniżeniem się wskaźnika śmiertelności odnotowano także wzrost liczby osób, które po wypisaniu ze szpitala powracały do samodzielnego życia (Tamm i in., 2014 za: Hamann i in., 2016).

Z punktu widzenia kosztów leczenia, oddziały udarowe wydają się opłacalną finansowo alternatywą (Svendsen, Ehlers, Hundborg, Ingeman i Johnsen, 2014 za: Hamann i in., 2016). Podejmowanie wczesnych i holistycznych interwencji, odzwierciedla się w skróceniu czasu hospitalizacji, co z kolei może przekładać się na spadek kosztów leczenia.  

Badania wykazują, że idea leczenia pacjentów z udarami mózgu na specjalnie przystosowanych do tego celu oddziałach ma wiele zalet. Kluczowe wydają się być przede wszystkim szybkość i wszechstronność udzielanej pomocy. Szeroki zakres działań prowadzonych na oddziałach udarowych może być podejmowany przez neuropsychologów. Zarówno diagnoza, jak i rehabilitacja neuropsychologiczna są ważnymi elementami kompleksowej pomocy poudarowej.

Literatura:

Hamann, G. F., Müller, R., Alber, B., Widder, B. (2016). Treatment in acute stroke — Stroke unit is mandatory. Neurology, Psychiatry and Brain Research, 22(2), 105–109.

Langhorne, P., Williams, B. O., Gilchrist, W., Howie, K. (1993). Do stroke units save lives? Lancet (London, England), 342(8868), 395–398.

Strepikowska, A., Buciński, A. (2009). Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka. Postępy farmakoterapii 65(1), 46-50.